Smrt kneza Dobroslava još jedna je u nizu drama Matije Bana, koji je bio izuzetno plodan dramski pisac, kulturni i prosvetni radnik, političar. U svojim tinejdžerskim godinama počeo je da piše, čak je na italijanskom jeziku napisao četiri drame, ali kasnije ih je uništio. Čitajući Šekspira, počeo je da usvaja njegov stil i motive, te vrlo brzo mu postaje uzor u stvaranju dramskog teksta.
„O dramama njegovim pisano je u raznim prilikama; naročito je u ranije doba bilo o njima češćega govora. Ali iscrpne rasprave o njima srpska književnost još nema. Kako je politički rad njegov različito cenjen, tako su dijametralno protivni bili i odzivi o dramama Banovim. U ocenjivanje je redovno unošena ili veća količina lične simpatije ili još veća primesa antipatije prema piscu. Danas se već može u književnu istoriju srpsku uneti zaključni sud, po kome je Ban dramatski pesnik, čije su drame ispunile čitav jedan period u razvitku naše dramatike, nastavivši istorijsku dramu prihvaćenu od Jovana S. Popovića i zajedno sa Subotićem izvedenu do najnovijega perioda, do vremena osamdesetih godina devetnaestoga veka, kad se pozorištu počinju stavljati i drukčiji zahtevi.” (Odlomak o Matiji Banu iz dela Znameniti Srbi XIX veka Andre Gavrilovića)
Inspirisan legendom o velikoj, ali zabranjenoj ljubavi dvoje mladih sa obala dalmatinskog primorja, Matija Ban je napisao dramu Milijenko i Dobrila, koja tematizuje ljubav dvoje mladih čije su porodice u svađi, a nastavak za ovu dramu je Smrt kneza Dobroslava. Ova drama, tragedija u pet činova, po motivima vrlo je slična Šekspirovom Hamletu. Godine 1866. prvi put je izvedena u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu.
Ova tragedija bavi se temom ubistva, pokajanja i kazne za počinjeno delo. Knez Dobroslav, Dobrilin otac, u crkvi konačno priznaje počinjeno delo, priznaje svoje grehe i moli za oproštaj. Ban u ovoj drami otkriva ko je ubio Milijenka, u koja iskušenja pada ubica i kako se nosi sa njima. Kako pritisak na počinioca zločina raste, njegovo spokojstvo ne dolazi, već ga neke jake đavolje sile teraju na još kobnije misli i poteze. Čitalac s nestrpljenjem ide ka kraju teksta, razmišljajući hoće li doći do priznanja krivice, pokajanja i izvršenja kazne.
Slično Šeskpirovoj Ofeliji, tako i Dobrila Matije Bana moralno je čista osoba, koja je jedino „skrivila” što je dozvolila da joj se dogodi zabranjena ljubav. Voleći čisto i iskreno, ne može da izdrži bol nastalu nakon Milijenkove smrti, obuzima je potpuno ludilo i završava na samrtničkoj postelji.
Ljudski život na zemlji je
Tuga neprestana;
Blažen onaj koji s njim se
Rastavlja zarana!
Te u božje leti krilo,
Gdje je svaka radost;
Gdje u vječnoj slasti teku
I ljubav i mladost.
I na kraju, pored svega što je knez Dobroslav uradio, postavlja se pitanje ima li oprosta za njega i zašto je Dobrili važan njegov blagoslov.
DOBROSLAV:
Na nj prokletstvo! Noćas! Nož! O Tomko,
Proroštvo se tvoje ispunilo…
Šćah uzalud da se obezb’jedim…
Ispred Boga ne bježi se nikud.
Podsećamo da se u okviru edicije Otrgnuto od zaborava nalaze i druge manje poznate drame: Vladimir i Kosara Lazara Lazarevića, Nesuđeni Milana Jovanovića Morskog, Večiti mladoženja Aleksandra Ilića, Gospođica kao seljanka Milorada Šapčanina i mnoge druge.
Dramu Smrt kneza Dobroslava pogledajte OVDE, a sva dela Matije Bana OVDE.