Ko je bio vrhovni bog u staroj srpskoj religiji?
Veselin Čajkanović jedan je od naših najpoznatijih etnologa i proučavalaca stare srpske religije. Premda su to samo neke od oblasti kojima se ovaj svestrani intelektualac bavio, po njima je najprepoznatljiviji. Istorija srpske i slovenske religije jedna je od njegovih glavnih sfera proučavanja i interesovanja. Posebno se interesovao za period pre primanja hrišćanstva kod Slovena. Kako u vreme kada je stvarao i radio nije bilo dovoljno pouzdanih naučnih izvora, često se u svojim istraživanjima oslanjao na narodnu tradiciju, verovanja i folklor uopšte. Jedno od važnijih dela iz ove oblasti Čajkanovićevog rada je knjiga O srpskom vrhovnom bogu. Samo delo je u trenutku objavljivanja ostalo nedovoljno zapaženo zbog ratnih okolnosti, s obzirom na to da je prvi put prikazano 1939. godine na Akademiji filozofskih nauka, a štampano godinu dana nakon toga. Ipak, današnjim čitaocima i proučavaocima ove teme O srpskom vrhovnom bogu Veselina Čajkanovića sigurno mora biti polazna tačka za svako proučavanje i istraživanje.
Iako smo naveli da se Veselin Čajkanović, pišući ovu knjigu, u velikoj meri oslanjao na narodnu tradiciju, to nikako ne znači da delu nedostaje naučnog stila i potkrepljenja. Naprotiv, O srpskom vrhovnom bogu je knjiga nastala na osnovu autorovih prethodnih naučnih radova i saznanja i iako se sve vreme u tumačenju oslanja na narodnu tradiciju, Čajkanovićev stil je mnogo sveobuhvatniji, on pokazuje izuzetno teorijsko znanje iz oblasti kojom se bavi i često se oslanja na strane autore i njihova dela, ali i na naučnike sa ovih prostora i njihov rad. Na ovaj način delo u nekim svojim delovima umnogome prevazilazi nivo istorije srpske religije, već se sve stavlja u dosta širi, indoevropski kontekst.
Osnovni cilj ove knjige jeste da objasni susret paganizma i hrišćanstva u istoriji srpske religije i povezanost i isprepletenost svega sa narodnim verovanjima. Jedna od glavnih figura, odnosno glavnih svetaca koji se pominju sigurno je Sveti Sava. Njegov kult izuzetno je jak u narodnim predanjima, a s druge strane, on je jedna od najznačajnijih figura srpskog pravoslavlja, čiji je uticaj toliko jak da se pojmovi pravoslavlje i svetosavlje nekada upotrebljavaju kao vrlo srodni, neodvojivi jedan od drugog. Veselin Čajkanović Svetog Savu naziva „našim najnacionalnijim svecem, o kome se najviše priča i peva”. Pronalazi osobine ovog sveca koje ga mogu povezati sa paganizmom, a jedna od njih koju navodi jeste Savin izražen i nemotivisan gnev i potreba da kažnjava, kako je predstavljen u mnogim predanjima. Ovakva predstava o Svetom Savi posve je drugačija od one ideje koju o njemu možemo imati ako ga posmatramo samo na osnovu istorijskih činjenica i srednjovekovne književnosti. Takođe, ovde se može čitati o vezi Svetog Save sa vukom, za kog je poznato da predstavlja izuzetno važnu figuru u staroj slovenskoj religiji i mitologiji; kao i sa stočarstvom, odnosno govori se o predanjima u kojima je on predstavljen kao pastir.
Jedno poglavlje knjige O srpskom vrhovnom bogu posvećeno je tzv. zimskim svecima, kako ih Veselin Čajkanović naziva. Reč je o svetiteljima koji se obeležavaju u zimskom periodu, i o traženju njihovih korena, početaka u paganstvu i predanjima. Ti svetitelji su Sv. Nikola, Sv. Jovan, Sv. Mrata i Sv. Aranđeo. Takođe, jedan od svetitelja kojima se Veselin Čajkanović u knjizi O srpskom vrhovnom bogu bavi jeste Sveti Đorđe, koji se dovodi u vezu sa legendama o Trojanu, kao i sa Dabogom ili Dažbogom, jednim od najvažnijih božanstava u slovenskoj mitologiji. Po Čajkanovićevom tumačenju u ovoj knjizi, upravo je ovaj bog bio vrhovni bog Slovena. Ovo božanstvo se, kao i Sveti Sava, dovodi u vezu sa drevnom idejom o vuku kod Slovena. Jedna od osobina koja ih povezuje jeste hromost. Vrhovno srpsko božanstvo se u jednom poglavlju knjige O srpskom vrhovnom bogu povezuje sa đavolom, odnosno tumači se kako je od ideje o vrhovnom bogu nastala ideja o zlom demonu, kralju podzemnog sveta, tj. đavolu.
Podsećamo da je u okviru edicije Otrgnuto od zaborava Portalibris objavio i druge manje poznate etnografske knjige kao što su: Starinska srpska jela i pića Sima Trojanović, Čaršija i kultura Sreten Dinić, Iz Srbije kneza Miloša Tihomir Đorđević, Život Srba seljaka Milan Đ. Milićević i mnoge druge.
Sva dela Veselina Čajkanovića možete pogledati OVDE, a knjigu O srpskom vrhovnom bogu OVDE.