Bijedni ljudi Milana Budisavljevića su zbirka od deset zavičajnih pripovjesti koje opisuju život Like. Te pripovetke izlazile su po časopisima pre nego što ih je autor 1899. godine objavio u posebnoj knjizi. Na Brezovoj poljani, Hristos se rodi, Borića sirote, Na Crnom vrhu, Jovan Skendžić i Zimska priča štampane su u Brankovom kolu, U noći i Na Borovači u Orlu, Sjeni u almanahu Narodan misao, a U mećavi u kalendaru Srbobran.
Književni rad Milana Budisavljevića je danas potpuno nezasluženo pao u zaborav. Pored dve zbirke pripovedaka Bijedni ljudi i Tmurni dnevi, napisao je i roman Talasi, koji je u nastavcima izlazio u Brankovom kolu tokom 1904, i koji proučavaoci istorije srpske književnosti često previđaju, i satirični ep Omerova Jašijada. Nedovršena je ostala njegova tragedija Momir i Grozdana. Takođe, Milan Budisavljević nam je prvi prevod Euripidove Medeje sa starogrčkog.
Zbirka pripovedaka Bijedni ljudi govori o sudbini seljaka, koji žive u teškim uslovima, zavisni u potpunosti od neblagodarne prirode, od zemlje, kiše, sunca – odnosno od božje milosti. U svakoj od ovih deset pripovedaka pisac opisuje svoj zavičaj, Liku, odnosno teritoriju Vojne krajine i ljude koji tu u muci provode svoj vek.
Nije onda čudo što Milan Budisavljević kao svojevrsni moto svojih Bijednih ljudi koristi reči svoga strica Buda Budisavljevića Prijedorskog iz crtice iz Like Vražja pećina (1895):
Liko moja, zavičaju stari, kad li će se razdaniti pravo u tvom surom a velebnom gorju!
Pripovetke iz zbirke Bijedni ljudi su socijalne realističke seoske pripovetke, kakve su pisali Simo Matavulj, Ivo Ćipiko ili Petar Kočić. Njih obeležava perspektiva svedoka-naratora, putnika koji i pripada ljudima koje opisuje, svojim poreklom i opštim poznavanjem prilika, ali je i odvojen od njih, pre svega materijalnim stanjem i obrazovanjem. Baš zbog takve pozicije pripovedača osnovni ton ovih pripovedaka je kako to kaže Skerlić u članku Milan Budisavljević: „Bijedni ljudi” uzdržana ljubav:
bez jakih izliva osećaja crta rvanje bednih ljudi sa prirodom i sa ljudima, onim drugim ljudima. On ih ne crta s onom anatomskom ravnodušnošću, hladno i bezosećajno, kao što čine Zola i Mopasan sa svojim brutalnim i oživotinjenim seljacima, u večitim istorijama i silovanjima, pobacivanjima i ubistvima po salašima; neki vetar toplote i nežnosti, saučešća i ljubavi bije kroz sve pripovetke i daje im izvesnu draž, koja se više oseća no što se rečima iskazuje.
Jovan Skerlić inače nije pozitivno ocenio ove pripovetke. Izvesnu popularnost koju su imale kada su izlazile u časopisima on objašnjava modom toga doba i opštom potražnjom za pripovetkama. Najveća mana, kaže Skerlić, jeste neoriginalnost.
To je onaj mirni, trezveni ton iz Turgenjeva i izmenite samo imena, izbacite ono kamenje, napišite bolje – to se po sebi razume – i imaćete jedno mesto iz „Lovčevih zapisa”.
Loša kritika Bijednih ljudi jednog velikog književnog autoriteta kakav je bio Skerlić doprinela je kasnijem prenebregavanju ovih pripovedaka i postepenom zaboravu u koji je tonuo Milan Budisavljević.
Budisavljevi junaci su nesrećni ljudi, ali to nije ona melanholija koja dolazi iz dubine duše, to je nesreća koja je spoljašnja, koja ima svoj direktni uzrok u nemaštini i teškom životu. Ako bi se te spoljašnje okolnosti promenile, junaci bi se brzo oporavili, jer su snalažljivi i srčani, a pre svega odlučni da istraju.
Pripovedač Bijednih ljudi je svedok nedaća u koje je život bacio ljude koje opisuje, ali, poput naučnika, on ih samo posmatra, sa određene distance, ne nudeći pomoć ili utehu. Junaci svoju sudbinu ne mogu da promene, oni će nastaviti da žive kao i pre epizode kojoj mi prisustvujemo, a upravo to čini njihove živote još tragičnijim.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdate i druge manje poznate zbirke priča kao što su: Atentatorka Ilka Milke Grgurove Aleksić, Zimnje i Letnje večeri Milana Đ. Milićevića, Tasin dnevnik Tase Milinkovića, Kaluđer iz Rusije i druge priče Milice Janković, Pripovetke iz Stare Srbije Zarije R. Popovića, i mnoge druge.
Sva dela Milana Budisavljevića možete videti OVDE, a knjigu Bijednih ljudi OVDE.