Istorijska drama 19. veka
Istorijska drama 19. veka u svim slovenskim književnostima igrala je važnu ulogu u kulturnom i političkom buđenju nacionalne svesti tih naroda. U periodu u kome su najzastupljenija načela romantizma posebno u srpskoj književnosti dolazi do procvata ove književne vrste. Sima Milutinović Sarajlija, Jovan Subotić, Jovan Sterija Popović, Matija Ban, Ivo Vojnović, kao i Laza Kostić i Đura Jakšić okreću se srpskoj istoriji da bi kroz predstavljanje značajnih ličnosti i događaja iz prošlosti širili ideje nacionalnog jedinstva i slobode.
Istorijske drame Petra Preradovića
Petar Preradović, iako daleko poznatiji kao pesnik nego kao dramski pisac, kao pripadnik ilirskog pokreta neće propustiti da dâ svoj doprinos razvoju srpske istorijske drame. On je napisao dva dramska teksta: libreto za operu Vladimir i Kosara i dramsku alegoriju Marko Kraljević, čime, sa jedne strane, pokazuje svoj svestran književni raspon, a sa druge, potvrđuje još jednom čvrstu pripadnost ilirskoj romantičarskoj tradiciji.
Tematika istorijskih drama Petra Preradovića
Drame Petra Preradovića predstavljaju događaje iz srpske nacionalne istorije, odlikuje ih naglašeno rodoljublje, vera u slovensko jedinstvo i solidarnost, a kao najveći životni ideal postavljaju slobodu. Ovim svojim osnovnim osobinama postaju tipični predstavci istorijske drame 19. veka kod nas.
Zapravo, Petar Preradović u ova dva dramska teksta obrađuje dosta poznate i svojevremeno veoma popularne teme, koje su obrađivali i neki drugi srpski pisci.
- Istorijsko-legendarnu ljubav između kneza Vladimira, vladara Zete, i bugarske princeze Kosare, ćerke cara Samuila, na pozornicu je postavio i Lazar Lazarević (1805–1846), inače pisac prve srpske originalne komedije Prijatelji (1829), kao i Jovan Sterija Popović u drami Vladislav i knez Nikola Petrović u drami Balkanska carica.
- Jovan Sterija Popović na istom osnovnom motivu, odnosno na istoj legendi zasniva svoju prigodnu dramu San Kraljevića Marka, kao što to čini i Petar Preradović u svom Kraljeviću Marku. U pitanju je legenda da ovaj čuveni srpski junak nije mrtav, nego samo usnuo i da će se ponovo probuditi kada Srbi ponovo osvoje svoju slobodu.
Prema tome, drame Petra Preradovića čine, i po odabiru junaka koje će predstaviti i po osnovnim idejama – herojstva, ideala slobode, zajedništva, patriotizma – značajan doprinos razvoju istorijske drame u periodu srpskog nacionalnog preporoda.
Vladimir i Kosara
Priču o Jovanu Vladimiru prvi put pronalazimo u Letopisu popa Dukljanina. Jovan Vladimir je bio zetski knez koji je živeo s kraja desetog i početka jedanaestog veka i prvi je srpski proglašeni svetac. Njegovu legendarnu ljubav prema Kosari, ćerci bugarskog cara Samuila, herojsku borbu za slobodu, bogougodan život i mučeničku smrt, kojim će i zaslužiti svetački oreol, predstavlja Petar Preradović u drami Vladimir i Kosara.
To što drama Petra Preradovića obuhvata dosta dugačak vremenski period, maltene čitav Vladimirov život: i zatočeništvo kod cara Samuila, i oslobađanje, i ostvarivanje ljubavi, vladavinu Zetom, i prevaru koja će dovesti do smrti – razdvaja je od drugih drama koje se bave istom temom.
Drama Petra Preradovića, nažalost, nije doživela veliku popularnost, opera je kratko izvođena, i brzo je pala u zaborav, ali i pored toga, i danas predstavlja značajan doprinos istorijskoj drami 19. veka.
Marko Kraljević
Druga drama, alegorija Marko Kraljević, stekla je više popularnosti od Vladimira i Kosare, ali je danas i ona u senci Preradovićeve lirske poezije. Kao što smo rekli, ova drama Petra Preradovića bazirana je na poznatoj legendi da Marko Kraljević nije mrtav, već samo usnuo i da će se probuditi kada se u srpskom rodu pojavi istinska težnja ka slobodi. U njoj se jače osećaju ideje ilirizma, što je možda i razlog njene veće popularnosti. Navešćemo samo jedan kratak monolog koji izgovara Duh slovenski, a koji dobro oslikava ideju ove drame – osvajanje slobode:
To će reći, posestrime:
U narodu kada našem
Jedan junak uzdigne se
Koj’ kreposti svoga roda
U svom duhu sve sadruži,
Koji sreći roda svoga
Svoje sile sve posveti,
Koj’ u želji proslavljenja
Slavu roda tražit bude,
Koj’ oružan svakim sredstvom
Krepko bude djelovati
Da probudi duh narodni:
Taj će Marka probuditi,
A po njemu duh narodni.
U ovoj drami Petra Preradovića snažno se osećaju postulati romantizma: ljubav prema prošlosti, veličanje nacionalne slobode i, naravno, duboka povezanost s narodnim predanjem.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdate i druge manje poznate istorijske drame, kao što su: Kralj Stevan Tomašević Miloša Perovića,Čučuk Stana Milorada Petrovića Seljančice, Lazar i Nemanja Miloša Cvetića, Odmetnik Jovana Grčića i mnoge druge.
Sva dela Petra Preradovića možete videti OVDE, a knjigu Drame Petra Preradovića OVDE.