Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića Ljubomira Stojanovića predstavlja kapitalno, monumentalno delo koje stremi da obuhvati celokupan doprinos jedne od najznačajnijih ličnosti srpske kulture.
Ovo kapitalno delo objavljeno je prvi put 1924. godine, a prva zamisao o potrebi sistematičnog predstavljanja Vukovog života i rada potekla je još 1914. godine. Srpska akademija nauka i umetnosti nameravala je da svečanom sednicom u septembru te godine obeleži stogodišnjicu objavljivanja Vukove prve knjige. Tom prilikom bilo je planirano izlaganje Ljubomira Stojanovića o Vukovom stvaralaštvu do 1818. godine. Međutim, Veliki rat omeo je sva društvena događanja, ali je rukopis Stojanovićevog izlaganja ostao sačuvan u Akademiji. Autor Života i rada Vuka Stefanovića Karadžića nastavio je svoj rad nakon rata, proširivši početno izlaganje i 1924. godine dao nam do tada najcelovitiji opis Vukove biografije.
Iako je dobro poznata činjenica da je Vuk još za svog života postao najznačajnija ličnost srpske kulture i jezika, dok čitamo ovu knjigu, postajemo svesni koliko je neobično i gotovo neverovatno šta je uspeo da postigne za, iz današnje perspektive, vrlo kratko vreme. Za svega pedesetak godina njegovog književnog i naučnog rada srpska kultura dobila je svoj reformisani jezik i pismo, dobili smo novu poetiku, nove ciljeve književnosti i nov način razmišljanja o svrsi pisanog stvaralaštva; Vuk Karadžić je neosporna snaga radikalne promene obrazovanja, demokratizacije umetničkog stvaranja i temelj razvoja srpske kulture kroz čitav devetnaesti vek.
Početkom 19. veka Vuk donosi ideje na kojima počiva srpski romantizam – afirmacija narodne književnosti i jezika, popularizacija opšteg obrazovanja i opismenjavanja, buđenje nacionalne svesti i politička načela oslobođenja i ujedinjenja Srba koji žive u dve velike, konfliktne carevine. Ne samo romantizam već i realizam, pa i svi umetnički pokreti devetnaestog i prvih decenija dvadesetog veka duboko su oslonjeni na Vukov rad. Tek će se Crnjanski u svojim delima pobuniti protiv Vukovog jezika i pokušati svoj otklon od opšteprihvaćenih (i već klišeiziranih) načela Vukovih zamisli.
Veliki pesnici koji obeležavaju ono što danas smatramo velikom Vukovom pobedom – od Branka Radičevića i Njegoša, preko Đure Jakšića, Laze Kostića i Zmaja veliki su nastavljači Vukovog rada i ne možemo ih ni zamisliti bez Vukove borbe za srpski jezik i pravopis.
Čak i ako bismo očekivali da realizam, reakcionaran prema temama i pristupu poznog romantizma bude u nekom sukobu sa Vukovim idejama, upravo je suprotno: kroz razvoj folklornog realizma narodni jezik, izraz i društveni problemi sela apsolutno dominiraju ovom stilskom formacijom.
Narodni ustanci, bune i borbe za oslobođenje ne prestaju ni nakon što je Srbija postala međunarodno priznata država, pa se Vukova načela aktiviraju kroz veliko ujedinjavanje nacionalnih snaga krajem devetnaestog veka. Srpski modernisti, uprkos svim stranim uticajima (u prvom redu francuskim) ne samo što ostaju odani Vukovom jeziku već ga unapređuju i dovode do novih stepena izraza. Veliki stilisti moderne predvođeni Bogdanom Popovićem i Jovanom Skrelićem konačno srpskom jeziku daju oblik i izražajne mogućnosti o kojima je sanjao i za koje se čitavog života vizionarski borio Vuk Karadžić.
Čak i ako su se nakon Velikog rata javljale ideje o drugačijem jeziku, nije loše prisetiti se da je i jedini srpski nobelovac u svojoj dubokoj srži veliki nastavljač Vukovih ideja.
Iako možemo pretpostaviti da je Vuk bio vrlo svestan važnosti svojeg rada, ne možemo verovati da je mogao i da očekuje dalekosežne posledice svog životnog stremljenja. Danas je vrlo teško otrgnuti se od utiska da je Vukova reforma bila lak, prirodan i logičan proces koji bi se i bez Vuka morao desiti. Značaj knjige Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića leži u njenom sistematičnom, jasnom pristupu Vukovoj biografiji kao integralnom delu njegovog rada. Tek čitajući ovu knjigu mi dobijamo uvid u to sa kakvim se sve teškoćama suočavao jedan običan čovek.
Ne možemo bez divljenja da razmatramo Vukovu borbu, neprilike i sukobe sa izuzetno moćnim protivnicima njegove reforme, crkvenim velikodostojnicima, književnicima dominantnih tokova, srpskim ali i austrijskim vlastima. Vuk se suočavao sa finansijskim teškoćama, nije imao ličnih sredstava za štampanje, vrlo često je bio žrtva cenzure; srpske vlasti su zabranjivale štampanje svih knjiga pisanih reformisanim pismom; osporavali su mu bilo kakav naučni doprinos, ismevali i klevetali u dnevnoj štampi; u Srbiji su ga sumnjičili da je austrijski špijun, dok ga je u Beču pratila policija kao turskog uhodu; na sve ovo dolaze i porodični problemi (setimo se da ga je samo dvoje dece nadživelo), bolest i siromaštvo.
Međutim, posve je neverovatan prijem njegovog rada u Evropi i Rusiji, koji ga je i učvrstio u veri da se nalazi na pravom putu. Ključnu ulogu u ovome ima velika moralna ali i finansijska podrška Jerneja Kopitara, kao i divljenje prema srpskoj narodnoj poeziji najvećih evropskih intelektualaca devetnaestog veka, Johana Volfganga Getea, braće Grim, Puškina.
Nezanemarljiva je i podrška koju dobija na širokom slovenskom govornom području, iz Rusije, gde je dobio počasni doktorat i brojna državna odlikovanja i ordenje za doprinos razvoju slovenske kulture.
U deset odeljaka i ukupno pedeset poglavlja Života i rada Vuka Stefanovića Karadžića Ljubomir Stojanović daje hronološki pregled Vukove biografije od rođenja do smrti, prateći paralelno, u precizno određenim vremenskim periodima, Vukov privatni život i njegovu profesionalnu karijeru te borbu za srpski književni jezik i pravopis.
Ovo monumentalno delo Ljubomira Stojanovića značajno je i stoga što predstavlja i sistematizuje brojnu izvornu građu, od koje je najznačajniji obiman, ranije neobjavljen, fond pisama iz Vukove lične prepiske i prepiski sa značajnim ličnostima; s obzirom na to da je celokupna prepiska data u svom autentičnom obliku, samo hronološki pregled ovih pisama već sam po sebi svedoči o istorijskom razvoju srpskoga jezika zbog čega se ona mogu svrstati u najznačajnije spomenike srpske jezičke kulture.
Bez obzira na to što Stojanović ne analizira previše obimnu arhivsku građu koju je ovde objedinio, ona predstavlja najdragoceniji izvor za bilo koje dalje proučavanje Vukovog života i rada upravo zbog svoje sistematičnosti i veoma jasnog hronološkog pregleda Vukovih raznovrsnih delatnosti. Sva dela koja je Vuk objavio našla su svoje precizno određeno mesto u ovoj knjizi.
Kao posebnu retkost Ljubomir Stojanović donosi i priloge na kraju knjige Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića, kao što su, na primer, Vukov dnevnik troška u godini 1856. i Hronološki pregled Vukovih putovanja i bavljenja u različnim mestima koji slikovito svedoče ne samo o konkretnim biografskim podacima već i o detaljima veoma zanimljivim za privatnu, građansku istoriju Srbije i Evrope u devetnaestom veku.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdate i druge manje poznate biografije i književne kritike: Laza Kostić (O Jovanu Jovanoviću Zmaju), Jovan Skerlić (Jakov Ignjatović), Veselin Čajkanović (Vergilije i njegovi savremenici), Jaša Prodanović (Vuk Karadžić i Miloš Obrenović) i mnoge druge.
Knjigu Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića možete kupiti OVDE, a sva dela Ljubomira Stojanovića OVDE.