Bogoboj Atanacković (1826–1858)
Bogoboj Atanacković je srpski književnik i pripovedač, romantičar i veliki pristalica Vuka Karadžića i njegovih reformi. Pravo ime bilo mu je Timotije, koje će kasnije posrbiti i nazvati sebe Bogoboj. Rođen je u Baji, u Austrijskom carstvu, 22. juna 1826. godine. Njegov otac, Gavre Atanacković, bio je ugledni srpski trgovac, porodica je bila dobrostojeća, pa je Bogoboj imao prilike da se školuje i stekne zavidno formalno obrazovanje. U Baji je završio osnovnu školu, kao i nižu gimnaziju, da bi 1844. godine upisao prava u Požunu (Bratislavi). Nakon završene prve dve, takozvane početne ili pripremne, godine studija, upisuje Pravnu akademiju u Pešti, a potom i u Beču. Kasnije će se Bogoboj Atanacković uspešno baviti advokaturom u svom rodnom mestu.
Bogoboj Atanacković će živeti u vreme buđenja liberalizma i ideja revolucija 1848. godine. Odrastao je čitajući srpske narodne pesme, Vuka Karadžića i Dositeja Obradovića. Na studijama u Beču pristupa krugu srpskih mladih romantičara, upoznaje se sa Đurom Daničićem i Brankom Radičevićem. Sa samo dvadeset dve godine Bogoboj Atanacković je učestvovao u burnim događajima 1848. godine, tokom kojih su Srbi u Habzburškoj monarhiji zahtevali odbranu stečenih Privilegija, ugroženih probuđenim mađarskim nacionalizmom, koji se ogleda u stvaranju Mađarske republike 1849. godine. Privilegije koje su Srbi imali još od Seobe Srba 1690. godine podrazumevale su crkvenu autonomiju i slobodu jezika. Pored odbrane Privilegija Srbi su, na Majskoj skupštini 1848. godine, ponovo zahtevali stvaranje Srpske Vojvodine, sopstvene teritorije u južnoj Ugarskoj. Ovome su se žestoko usprotivili Mađari, te su počeli da vrše nasilnu mađarizaciju, koja se ogledala u potpunom poništavanju Privilegija, odnosno u nametanju mađarskog jezika kao jedinog zvanično priznatog na teritoriji Ugarske. To je odlazilo toliko daleko da su Srbima mađarizovana imena. Zbog toga je sukob bio neizbežan. U ratu protiv Mađara Srbi su odbranili Vojvodinu kod mesta Sentomaš, koje od tada nosi ime Srbobran. Revolucija 1848. u Habzburškoj monarhiji je ugušena intervencijom Rusa, čime je sačuvan habzburški presto mladog cara Franje Josifa, a Mađarska republika i Srpska Vojvodina su ukinute ponovnim uvođenjem apsolutizma, takozvanog Bahovog apsolutizma. Srpski ustanak u Mađarskoj Bogoboj Atanacković opisaće u svom najznačajnijem romanu – Dva idola.
Zbog aktivnog učešća u radu Majske skupštine, Bogoboja Atanackovića mađarski preki sud namerava da osudi na smrt, pa on beži u Beč, a potom i u Pariz. Kada se vratio u domovinu, 1851. godine radi u Novom Sadu kao sekretar bačkog vladike Platona Atanackovića. U rodnu Baju vraća se 1852. godine i započinje advokatsku karijeru. Umire od tuberkuloze 9. septembra 1858. godine.
Književni rad Bogoboja Atanackovića
Bogoboj Atanacković smatra se osnivačem srpske romantičarske pripovetke i u srpskoj istoriji književnosti ostaće upamćen zbog značajnog doprinosa razvoju srpskog romana. On je pripovedač koji će spajati sentimentalni roman Milovana Vidakovića sa društvenim romanom ranog realizma Jakova Ignjatovića. Svakako najpoznatije i najznačajnije delo Bogoboja Atanackovića je njegov roman Dva idola. Međutim, to nikako nije i jedino njegovo delo.
U mladosti je pisao poeziju. Prve pesme koje je objavio su Posestrimi (1844) i Zvezdi Danici (1844). Njegova poezija je sentimentalna, žanrovski se može označiti kao ljubavna i patriotska. Ljubav prema ženi i ljubav prema domovini su dominantne teme celokupnog stvaralaštva Bogoboja Atanackovića.
Prve novele koje je objavio bile su napisane pod velikim uticajem Milovana Vidakovića. Krvavu osvetu (1844), Efrosinu (1844) i Dve sestre (1844) odlikuje romantizovano mešanje istorijskih i izmaštanih događaja. Najznačajniji deo Atanackovićeve pripovedne književnosti nalazi se u dvema sveskama njegovih novela Darak Srpkinji (1845, 1846): Ljubeznik i udvarač, Ubica, Mati i kći, Krvava osveta, Nanka, Hajduci i druge. Novele napisane posle povratka u domovinu, 1851. godine, biće štampane novim, Vukovim pravopisom i njih će odlikovati izvesna realističnost pripovedanja: Rukavica (1852), Tri zelene šibljike (1852) i Bunjevka (1852). Zbog uspele kompozicije i čistog narodnog jezika Bunjevka se smatra njegovom najboljom novelom.
Bogoboj Atanacković bio je i značajan srpski putopisac. Sa svojih putovanja po Evropi 1850. godine, po Nemačkoj, Švajcarskoj, Francuskoj, Holandiji i Italiji, ostavio je niz veoma zanimljivih putopisa.
Dva idola su svakako najznačajnije delo Bogoboja Atanackovića. U ovom romanu autor opisuje teror koji nad srpskim stanovništvom sprovode mađarske vlasti: mađarizaciju, nasilno pokatoličavanje i vođenje matičnih knjiga na mađarskom jeziku, te davanje mađarskih imena novorođenoj srpskoj deci. Opisuje se i srpski ustanak i borbe koje se vode, a posebno mesto u romanu zauzima bitka za Sentomaš, odnosno Srbobran. Domovina i porodica su dve najveće životne vrednosti, dva apsoluta, dva idola.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdata i dela drugih zaboravljenih srpskih pisaca kao što su: Milovan Vidaković (Velimir i Bosiljka), Jakov Ignjatović (Milan Narandžić, Čudan svet, Večiti mladoženja, Vasa Rešpekt), Dragutin Ilić (Hadži Đera, Hadži Diša, Svetle slike, Gospođa Marija), Jovan Grčić Milenko (Sremska ruža) i drugi.
Dela Bogoboja Atanackovića možete videti OVDE.