Srbija pre sto godina – novo izdanje Portalibrisa – pred čitaoce donosi značajno i zanimljivo delo našeg čuvenog etnologa i istoričara Tihomira Đorđevića. Autor je čitalačkoj publici, ali i studentima humanističkih nauka, posebno onih disciplina koje su u uskoj vezi sa proučavanjem folklora, i uopšte svega što je vezano za narod i narodno nasleđe i stvaralaštvo, dobro poznato ime.
U ovoj knjizi Tihomir Đorđević pruža nam tekstove o Srbima i srpskom narodu u vezi sa različitim oblastima života i ljudskog delovanja. Sam naslov – Srbija pre sto godina – dat je iz perspektive autora, koji je živeo od 1868. do 1944, a za savremenog čitaoca vremenska distanca je još veća, pa podaci o opisanom periodu samim tim još dragoceniji.
Kompozicija knjige je sledeća: sastoji se iz zasebnih poglavlja koja su naslovljena prema temi koju obrađuju – Književnost, Umetnost, Škole, Saobraćaj, Selo, Varoš, Turci u Srbiji za prve vlade kneza Miloša, Naši stari balovi. Na kraju knjige nalazi se i tekst O Srbiji pre sto godina, u kome se Tihomir Đorđević osvrće na knjigu Prilike u Srbiji pod knezom Milošem do njegovog odstupanja 1839. godine Viljema Rihtera i novine o opisanom periodu koji ovo delo donosi u odnosu na druga dela koja se bave ovim periodom srpske istorije. U ovom poslednjem tekstu Tihomir Đorđević napominje i da je o periodu koji opisuje već mnogo toga napisano i da je većina stvari već poznata, ali da će se on truditi da sa nekim detaljima bude inovativan i da čitaocima ipak donese i nove informacije i nove poglede.
U vezi sa prethodno navedenim, sigurno je da nije jednostavno pisati o prošlosti i ostati originalan, jer će uvek biti onoga što se moglo naći i pročitati kod nekog drugog autora. Ipak, ono što knjigu Srbija pre sto godina čini važnom jesu sitnice, anegdote koje priča, stavovi na neke tada značajne teme koje izlaže i sl., a ne oni podaci koji su svima već dobro poznati. Treba ipak napomenuti da ovom delu ne nedostaju ni podaci i faktografija, pisac ne preza od toga da ih koristi i time precizno opiše jedno vreme i dokumentuje brojne specifičnosti o njemu, ali ujedno i svom tekstu doda verodostojnosti jer sve ono što navodi ume da potkrepi činjenicama.
Sigurno je jedan od najprimamljivijih odeljaka Srbije pre sto godina za sve ljubitelje istorije upravo onaj koji govori o životu u Srbiji za vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića. „Hadži Prodanova buna 1814, pa onda dugotrajna kuga 1813, 1814. i 1815, i strašna nerodica i glad 1816. i 1817. godine učiniše stanje prosto očajnim. Narod je postao izbezumljen i podivljao. Šume su bile pune izbeglica, hajduka, odmetnika i zlih ljudi. Društveni moral, koji je uvek posle velikih društvenih događaja vrlo uzdrman, bio je takav da se bez groze ne može pominjati. Tako je stajalo sa širokom masom našega naroda u početku ustanka pod knezom Milošem.” Samo na osnovu ovog kraćeg pasusa koji smo izdvojili čitalac može steći utisak i napraviti sliku u svojoj glavi o tome kako je za Srbe izgledao početak XIX veka i koji su ih sve problemi mučili.
Kao što je već navedeno, Tihomir Đorđević se u knjizi Srbija pre sto godina nije libio da iznese neki problem koji je okupirao srpski narod, ali i da kritički govori o nekoj pojavi ili pitanju. Tako je npr. interesantno čitati o problemu ušoravanja srpskih sela, a posebno je iz sadašnje perspektive zanimljiv podatak koji se u knjizi navodi – kako su srpska sela bila prenaseljena i da nisu mogla da prime dovoljan broj stanovnika, zbog čega je ušoravanje i bilo neophodno, što u planinskim predelima nije bilo tako lako izvodljivo. Isto tako, kada piše o srpskim školama, autor bez zadrške izlaže i sve probleme kojih je u prosveti u to vreme bilo, kao što su zastareli način učenja, nedostatak knjiga, pa čak i neurednost i nemarljivost nastavnika.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdate i druge manje poznate etnografske i istorijske knjige što su: Kralj Petar I Milenka M. Vukićevića, Bombardanje Beograda Jovana Ristića, Život Srba seljaka Milana Đ. Milićevića, Zapisi starog Beograđanina Koste N. Hristića, Beograd pre sto godina Mihailo S. Petrović i mnoge druge.
Sva dela Tihomira Đorđevića možete videti OVDE, a knjigu Srbija pre sto godina OVDE.