Živojin Mišić (1855–1921)
Živojin Mišić, proslavljeni srpski vojskovođa, rođen je 7. jula 1855. godine u valjevskom selu Struganiku ispod Maljena i Suvobora. Tokom svoje četrdeset godina duge vojne karijere učestvovao je u čak šest ratova, postepeno napredujući od čina narednika do najvišeg vojnog zvanja vojvode. Zahvaljujući vojnim uspesima, prvenstveno kao komandanta 1. srpske armije u Kolubarskoj bici i načelnika štaba Vrhovne komande za vreme proboja Solunskog fronta 1918. godine, njegovo ime našlo je svoje zasluženo mesto u udžbenicima vojne istorije širom sveta. Uprkos svojoj legendarnoj slavi, koja se širila daleko van granica Srbije, u narodu je ostao upamćen kao veoma skroman vojskovođa koji nikada nije zaboravio svoje seljačko poreklo.
Živojin Mišić počinje svoje školovanje u Ribnici, da bi osnovnu školu i prva dva razreda gimnazije završio u Kragujevcu, nakon čega prelazi u Prvu beogradsku gimnaziju, gde završava treći, četvrti i peti razred. Godine 1874. primljen je u 11. klasu Artiljerijske škole, preteče Vojne akademije. Svoja prva ratna iskustva vojvoda Živojin Mišić stiče kao artiljerijski pitomac tokom dva oslobodilačka rata protiv Turske 1876. i 1877–1878. Već tada, a posebno posle neuspešnog srpsko-bugarskog rata 1885. godine, neumorno radi na podizanju spremnosti, ugleda i opremljenosti srpske vojske, znajući da se bez moderno organizovane i opremljene vojske ne može uspešno okončati borba za oslobođenje Srbije.
Pored Artiljerijske škole, završio je austrougarsku školu gađanja na Lajti u Bruku, kao i dve godine dugu pripremu za generalštabnu struku u srpskoj vojsci. Tokom karijere preuzimao je dužnosti komandanta bataljona, puka, brigade i divizije, bio je pomoćnik načelnika Glavnog generalštaba, a punih šest godina predavao je strategiju na Višoj školi Vojne akademije. U vojnim udžbenicima, uz Radomira Putnika, Stepu Stepanovića i Petra Bojovića, dobija zasluge kao tvorac srpske vojne doktrine izrađujući planove za organizaciju, mobilizaciju, koncentraciju srpske vojske pred balkanske ratove, kao i strategiju za odbranu zemlje od austrougarske agresije.
Živojin Mišić bio je komandant 1. srpske armije, koja je tokom Kolubarske bitke izvojevala najveću srpsku pobedu u Prvom svetskom ratu. Trenutak u kom je Živojin Mišić preuzeo komandu nad iscrpljenim i demoralisanim vojnicima zapravo je trenutak u kom svi očekuju konačni slom srpskog vojnog napora. Povlačeći se protivno odlukama srpske vojne komande i na svoju ličnu odgovornost, Mišić je svojim vojnicima omogućio vreme za oporavak i konsolidaciju. Dana 3. decembra 1914. godine Mišić je svoju armiju poveo u kontraofanzivu, tokom koje je srpska vojska zarobila 43 hiljade austrougarskih vojnika i zaplenila preko 140 topova. Tri dana nakon Kolubarske bitke, Živojin Mišić dobio je čin vojvode. Prva srpska armija pod komandom vojvode Živojina Mišića odigrala je ključnu ulogu u zaštiti srpske vojske tokom njenog povlačenja preko Albanije na Jadransko more, preuzimajući na sebe najveći teret austrougarskih napada.
Živojin Mišić je kao načelnik štaba srpske Vrhovne komande učestvovao u trijumfu srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Svojom smelošću, odlučnošću i hrabrošću, vojvoda Živojin Mišić je u saradnji sa srpskim i savezničkim komandantima izveo proboj Solunskog fronta. Ostavljajući savezničke trupe čak dvesta kilometara iza sebe, srpska vojska prinudila je bugarsku armiju na kapitulaciju, a zatim do nogu potukavši 11. nemačku armiju i zauzevši Niš, slomila dominaciju Centralnih sila na Balkanu.
Živojin Mišić je iz političkih razloga u dva navrata prevremeno penzionisan. Prvi put nakon Majskog prevrata 1903. godine, i drugi put nakon balkanskih ratova. Vraćao se u aktivnu službu svaki put kada je Srbija bila u opasnosti uprkos doživljenim poniženjima, stavljajući se na raspolaganje uvek otadžbini, a ne nužno ljudima na vlasti.
Vojvoda Živojin Mišić umro je u Beogradu 20. januara 1921. godine. Sahranjen je na Novom groblju uz najviše vojne počasti.
Živojin Mišić ostavio je iza sebe jedno od najzanimljivijih dela memoarske proze pod nazivom Moje uspomene. Opisujući svoj život od ranog detinjstva u rodnom selu Struganiku, preko školovanja i postepenog napredovanja u vojnoj karijeri, sve do učestvovanja u Prvom i Drugom balkanskom ratu, Živojin Mišić ostavio je jedno od najznačajnijih svedočanstava o ovom vremenu u vojno-političkom, ali i etnografskom smislu. Svoje memoare pisao je tokom lečenja u Francuskoj nakon Prvog svetskog rata, isključivo prema sopstvenim sećanjima, bez izvorne građe, beležaka ili vojnih dokumenata. Smrt ga je omela u nameri da opiše i najblistavije trenutke srpske vojske tokom Prvog svetskog rata, tako da se njegovi memoari završavaju Prvim balkanskim ratom. Iako Moje uspomene ne opisuju verovatno najzanimljivije događaje srpske vojne istorije, na pravi način predstavljaju život srpskih vojnika tokom njenih prelomnih trenutaka.
Ovo delo ima i visoku književnu vrednost koja se pre svega ogleda u jednostavnom, prisnom stilu pisanja, anegdotskom karakteru i vedrom tonu čak i kada opisuje najveća vojna ili lična iskušenja. Često se kaže da je o svojoj biografiji najslikovitije pisao sam Živojin Mišić, a brojne anegdote iz ove knjige prepričavaju se u razgovorima o vojnoj istoriji Srbije, citiraju se u romanima i filmovima o ovom periodu. Lik jednog od najznačajnijih srpskih vojskovođa stvoren je upravo u ovoj knjizi i predstavlja arhetip pravog voljenog narodnog vojvode, običnog srpskog vojnika-seljaka koji svojom urođenom duhovitošću, smelošću, pa čak i drskošću uspeva da izvojuje najveće pobede. Ovo svoje delo Mišić nije iskoristio da bi se obračunao sa protivnicima i neistomišljenicima, već kako bi dao poseban pogled na uspon srpske vojske i svoj doprinos razvoju srpske vojne misli.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava izdavačke kuće Portalibris reizdate i istoriografske knjige drugih manje poznatih autora kao što su: Andra Gavrilović (Crte iz oslobođenja Srbije), Milutin D. Lazarević (Naši ratovi za oslobođenje i ujedinjenje), Stojan Novaković (Vaskrs države srpske), Vladimir Ćorović (Karađorđe i Prvi srpski ustanak), Mihailo Gavrilović (Iz nove srpske istorije).
Svi naslovi dostupni su na sajtu Portalibrisa i moguća je online kupovina knjiga.