Istorijski roman Pere Todorovića Smrt Karađorđeva objavljivan je kao podlistak u njegovim čuvenim Malim novinama 1892. i 1893. godine.
Pera Todorović je Male novine kupio i počeo da uređuje 1889. godine, i može se reći da je sa ovom godinom u Srbiji počelo pravo moderno novinarstvo. Ovaj dnevni informativni list imao je, za ono doba, ogroman tiraž od čak 30.000 primeraka. Zamišljen je kao nestranački, i umesto brojnih političkih tekstova, svakodnevno je donosio raznoliku informativu – od vremenske prognoze, lutrijskih listića, dnevnih pijačnih vesti i crne hronike, sve do skandala i čaršijskih ogovaranja.
Smanjivši cenu ovih novina na svega pet para, nije se libio ni plaćenih tekstova, ni blaćenja javnih ličnosti ili praćenja sve popularnijih suđenja. U želji da se što više ugleda na evropske listove, raširio je i uličnu prodaju, do tada nepoznatu u Beogradu. Interesantno je da je list zabranjen već u septembru 1890. godine, kada je u listu izašao niz članaka o ženidbi Aleksandra Obrenovića Dragom Mašin.
Svaki broj je u podlisku donosio romane i književna dela u nastavcima. Todorović je u ovim podliscima štampao i prevod vrlo popularnog romana Emila Zole Zver-čovek, kao i sopstvene romane. Objavljivao je dva nedovršena romana – Beogradske tajne i Silazak sa prestola, kao i dva završena – Lepe grešnice i Smrt Karađorđeva (Svetlana Velmar Janković, Pisac protivrečnosti i kobi).
Ovako je objavljivao i svoju memoarsku prozu Dnevnik jednog dobrovoljca iz srpsko-turskog rata, te spis Krvava godina o društveno-istorijskim okolnostima Timočke bune.
Na ovaj način Pera Todorović je od Malih novina stvorio pravi moderan, ulični list, kakvi su se proizvodili u evropskim prestonicama. U srpskoj istoriji književnosti Pera Todorović je mnogo poznatiji i zaslužniji po svojim memoarskim i autobiografskim spisima, te po svom istraživačkom pristupu novinarstvu nego po svojim romanima. Njegovi romani nemaju preveliku književno-umetničku vrednost; na primer, roman Lepe grešnice Svetlana Velmar Janković žanrovski određuje kao šund, odnosno bulevarski roman.
Iako ne preteranog značaja za razvoj srpske književnosti, istorijski roman Smrt Karađorđeva donosi naturalističke tendencije po ugledu na Emila Zolu, pa možemo reći da je ovo pokušaj da se prihvate i pred mladu domaću čitalačku publiku iznesu vrlo popularni pravci evropskog romana. Kao najveći problem romana Smrt Karađorđeva možemo izdvojiti kompoziciju, koja je prvenstveno vođena istorijskom hronologijom. Događaji u romanu raspoređeni su bez pravog umetničkog promišljanja, pa radnju vodi istorijska nužnost, a ne unutrašnji zahtevi strukture priče i njenih likova.
Grubo uzev, prvi deo romana kao svoju centralnu ličnost tematizuje kneza Miloša, njegovu političku borbu i bespoštedno razračunavanje sa protivnicima. Samo oblikovanje ovog lika je psihološki vrlo produbljeno, pa dobijamo snove i noćne more, kolebanja i strahove, kao i punu svest o istorijskim posledicama svojih odluka, te grižu savesti. U drugom delu ulogu centralne ličnosti preuzima Karađorđe, a opisane su i okolnosti koje dovode do njegovog bekstva iz Rusije, opis povratka u Srbiju i, naravno, njegovo mučko ubistvo.
Ono što se izdvaja kao najbolje u ovom romanu je sama karakterizacija likova, koja je psihološki vrlo produbljena, istančano motivisana i precizna. Na nemalom broju strana posmatramo kneza Miloša u njegovom kolebanju pred pitanjem šta raditi u slučaju Karađorđevog povratka, njegovo sagledavanje svih datih istorijskih okolnosti. Na ovim stranicama do punog izraza dolazi upravo njegov direktan i jasan stil, pa roman ostavlja vrlo dubok utisak teskobe i straha, maestralno se izgrađuje atmosfera velike napetosti kroz scene brutalnog nasilja, kao što su javna pogubljenja. Istančan osećaj za izgradnju političke napetosti vidi se u scenama u kojima se o događajima raspravlja za kafanskim stolovima, u javnom prostoru čaršije, kroz spletke i ogovaranja.
U romanu Smrt Karađorđeva vide se sve odlike žurnalističkog stila, koji je Peri Todoroviću bio sasvim prirodan. Izoštreno oko za brutalne detalje od kojih se diže kosa na glavi, senzacionalističke scene i odmaknuti, ironični autorski komentari predstavljaju pravo osveženje i čine ovaj roman neočekivano interesantnim za modernog čitaoca.
Za kraj, donosimo odlomak iz romana, početak poglavlja Seča glava, koji na pravi način predstavlja svu draž koju Pera Todorović unosi u svoja dela.
Svet se u svačemu usavršava, pa i u tome kako će lakše ubijati ljude.
Da ne govorimo o ratu, gde je ubijanje na gomilu doteralo do pravoga savršenstva – samo ubijanje krivaca, danas je kudikamo odmaklo od onoga kako se taj društveni posao vršio u staro doba.
Dok su stari narodi razapinjali na krst, spaljivali, bacali žive ljude da ih divlji zverovi rastrgnu, uopšte, tražili načina da učine ubistvo težim, a kaznu strašnijom, dotle moderni narodi hoće da su blagi i s onim koga ubijaju, koga uklanjaju iz društva kao štetna i opasna zvera. Em te ubijaju, em se trude da ti ne učine ništa neprijatno. Ubijanje po svima pravilima etikecije. Tako su slavni plodovi prosvećenosti.
Francuzi, koračajući na čelu civilizacije, odmakli su i u tome. Oni su izumeli mašinu prozvanu giljotina, koja jednim udarcem odseca glavu, kao da je glavica kupusa. Sam njen tvorac, hvaleći svoj pronalazak pred doličnim skupom revolucionarnih patriota rekao je:
„Gospodo, ova moja sprava za sečenje glava divotan je pronalazak; to je prava blagodet za čovečanstvo. Pre svega ona radi veoma brzo, i za jedan sahat može odrubiti preko 100 glava; a drugo, ona vam tako brzo odseče glavu da to upravo i ne osetite.”
Amerikanci hitaju sad da preteku i Francuze. Kao čuveni električari, oni kušaju da primene elektricitet i na ubijanje osuđenika. U golemoj želji da krivac što manje strada pri izvršenju kazne, došli su čak na misao da osuđenika ubijaju pri spavanju. Prava amerikanska nežnost!
Podsećamo da je u okviru edicije Otrgnuto od zaborava Portalibris objavio i druge manje poznate istorijske romane, kao što su: Spahinica i Danica Stevana J. Jevtića, Marin Sorgo Aleksandra Vidakovića, Rajko od Rasine Čedomilja Mijatovića, Trajan Anđelka Krstića, Karađorđe, Hajduk Veljko i Vujica Vulićević Stojana Živadinovića i mnoge druge.
Sva dela Pere Todorovića možete pogledati OVDE, a roman Smrt Karađorđeva OVDE.