Dramski opus Jaše Tomića ostao je do danas relativno nepoznat čitalačkoj publici, pa i kritici, koja ovog autora uglavnom posmatra kao društveno i politički angažovanog pripovedača.
Dramsko stvaralaštvo Jaše Tomića čine sledeće drame:
· Starosloven, šaljiva slika u jednom činu, štampana u Novom Sadu 1911. godine
· Vertep, Novi Sad, 1911.
· Zarobljeni svatovi, šala u jednom činu sa pevanjem, Novi Sad, 1912.
· Razvod braka, pozorišna igra u pet činova, Novi Sad, 1922.
· Seoba u Bojku, drama u stihu u pet činova, Beograd, 1994, priredio iz rukopisa Aleksandar Pejović
Njegova najpoznatija i najcelovitija drama je Razvod braka, i može nas iznenaditi svojom sirovošću kada uzmemo u obzir sa kojom je pažnjom Jaša Tomić oblikovao svoja druga dela.
Razvod braka u književnoistorijskoj tradiciji
Dramu Razvod braka nije lako žanrovski odrediti. Sam Jaša Tomić ovu dramu određuje u podnaslovu kao pozorišnu igru u pet činova. Prema tradicionalnim definicijama, počev od Aristotela, Horacija, te najznačajnijeg klasicističkog teoretičara književnosti, Nikole Boaloa, komedije treba da imaju tri čina, dok je duga forma od pet činova određujuća za tragedije. Imajući u vidu dalji književnoteorijski razvoj dramskog stvaralaštva, do početka 20. veka, odnosno do pojave avangardne drame Adamova, Joneska i Beketa, dela od četiri čina, poput Čehovljevih, Ibzenovih ili Strindbergovih tekstova određuju se kao građanske drame.
Kada govorimo o srpskoj drami, treba imati u vidu utemeljivačku ulogu Sterije, koji u okviru svog dramskog opusa daje sve ove žanrove, ali ih i prevazilazi, što će bitno odrediti dalje dramsko stvaralaštvo kod nas – pa i Razvod braka Jaše Tomića. Mešanje formalnih sredstava komedije i tragedije, te građanske drame, i oštri kritički odnos prema društvenim prilikama biće odlike svih velikih srpskih komediografa – kako Nušića i Koste Trifkovića, tako i Momčila Nastasijevića, sve do savremenih tragikomedija Dušana Kovačevića. Kao istaknute primere možemo navesti Sterijine Rodoljupce, koji imaju pet činova, i Nušićev Svet napisan u četiri čina, a koje ni srpska teorija književnosti ni sami autori ne određuju kao komedije uprkos humoru i očigledno komičkim situacijama kroz koje će likovi biti provedeni. Ovo specifično mešanje tragičkih, komičkih i satiričkih elemenata povezano je i sa jednom dominantnom temom: uplitanjem javnosti u unutrašnje, privatne probleme jedne porodice.
Razvod braka kao komedija
Ono što sa sigurnošću možemo reći je da je Razvod braka angažovana društvena drama sa elementima komedije koja u prvom redu rasvetljava porodične odnose iz tačke dezintegracije braka. Ako znamo da se komedija zapleta najčešće zasniva na nesporazumu i zameni ličnosti iz kojih proizlazi niz komičnih situacija, u Razvodu braka lako prepoznajemo ovu osnovnu postavku, jer će obrazovanija, sposobnija i lepša od sestara preuzeti mesto ove druge, udate, pred advokatom u brakorazvodnoj parnici. Srećan kraj i ispunjenje osnovnih težnji glavnih junakinja takođe nas približava žanru komedije zapleta. U našoj istoriji književnosti najčistije komedije zapleta dao je Kosta Trifković sa svojim delima Izbiračica i Čestitam; ipak, mnogo češće srećemo mešavinu žanrova, gde se komedija situacije kombinuje sa komedijom karaktera, što takođe lako prepoznajemo u drami Jaše Tomića, kroz tip napuštenog muža.
Razvod braka kao građanska drama
Međutim, na naše iznenađenje, ovde počinje odvajanje od komedije karaktera u pravcu građanske drame. Uvek uglađen, ljubazan, prijatan pred svetom, on svoju ženu ne zlostavlja otvoreno ni fizički ni psihički, ali je hladan, proračunat i licemeran u svom braku, pa se razlozi za razvod njegove supruge nalaze u njenoj ličnoj nesreći, promašenosti i neizdržljivoj situaciji.
Lik muža koji je predstavljen u drami Razvod braka toliko je zao i približen psihopatskoj dispoziciji da tu jednostavno prestaje svaki komički potencijal. On će pokušati da svoj brak sačuva isključivo zbog javnog mnjenja i sopstvenog ugleda, ne prezajući ni od ucena, intriga i zastrašivanja.
Iako je ova drama obogaćena komičnim situacijama i likovima koji nikakvu drugu ulogu ni nemaju sem da stvore smešne efekte, poput drugih advokatskih klijenata, i uprkos srećnom raspletu, Razvod braka u svom glavnom toku građanska je drama koja postavlja jednu modernu društvenu situaciju i najotvorenije kritikuje nemoć društva da prepozna podmukle pojave i promene u sopstvenoj srži i da na njih adekvatno reaguje.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdate i druge manje poznate drame: Niko Bartulović (Kuga i Bijedna Mara), Jovan Sterija Popović (Istorijske drame I, Istorijske drame II, Izabrane komedije II), Momčilo Nastasijević (Drame, Muzičke drame), Stefan Stefanović (Smrt Uroša V), Miloš Cvetić (Todor od Stalaća) i mnoge druge.
Sva dela Jaše Tomića možete videti OVDE, a dramu Razvod braka OVDE.