Dragiša Lapčević (1867–1939) bio je srpski političar, socijalista, publicista i istoričar s kraja 19. i početka 20. veka. Živeo je i radio u vreme velikih društvenih i političkih promena u Srbiji, i istakao se u borbi za radnička prava i socijalnu pravdu. Bio je jedan od osnivača i prvi predsednik Srpske socijaldemokratske stranke (SSDS). Uređivao je Radničke novine, koje su razvijale levičarske ideje. Bio je protivnik režima Obrenovića i zbog svojih stavova više puta je hapšen. Glasao je protiv ratnih kredita uoči balkanskih i Svetskog rata, što objašnjava u svom memoarskom delu Okupacija. Druga njegova najvažnija dela su: Istorija socijalizma u Srbiji, Rat i srpska socijalna demokratija, Položaj radničke klase u Srbiji.
Život Dragiše Lapčevića i njegovo političko delovanje
Dragiša Lapčević rođen je u Užicu 13. oktobra 1867. godine. Poticao je iz skromne porodice, što je verovatno uticalo na njegovu osetljivost za socijalna pitanja i nepravde. Nekoliko razreda osnovne škole završio je u Požegi, posle čega nastavlja sam da se obrazuje.
Usled nedostatka sredstava za život, rano je morao da počne da radi, uglavnom fizičke poslove, međutim, kako je bio pismen, ubrzo je postavljen za opštinskog delovođu. Vredan i moralan, stekao je veliki ugled među narodom, pa je postavljen za predsednika opštine 1893. Srpska vlada je brzo poništila taj izbor, jer je Lapčević bio opozicionar snažnih socijalnih načela, od kojih nije odustajao čitav život. Nije odustajao ni od svog obrazovanja. Da bi mogao da čita o socijalističkim idejama, učio je ruski i nemački jezik. Dragiša Lapčević je bio potpisnik prve peticije u kojoj su izneseni zahtevi socijalista 1898, zbog čega je osuđen na šest meseci zatvora. Posle Ivanjdanskog atentata ponovo je uhapšen i osuđen, ali je ubrzo oslobođen.
Godine 1902. seli se u Beograd i pomaže u osnivanju radničkih organizacija. Ubrzo dolazi do formiranja Srpske socijaldemokratske partije 1903. godine, čiji je osnivač i jedna od ključnih ličnosti bio upravo Dragiša Lapčević. Njegovi politički stavovi bili su marksistički, a zalagao se za demokratske slobode, unapređenje prava radnika i miroljubivu koegzistenciju među balkanskim narodima, o čemu je kao narodni poslanik često govorio u Skupštini. Kao odbornik Beogradske opštine posebno se zalagao za poboljšanje životnih uslova onih koji žive u sirotinjskim delovima grada.
Posebno se isticao u zalaganju za demokratske slobode: opšte pravo glasa, slobodu štampe, slobodu udruživanja i okupljanja. Interesantno je i njegovo glasanje u Skupštini protiv ratnih budžeta i kredita uoči balkanskih ratova, i kasnije uoči Prvog svetskog rata. Te postupke pojasniće u svom memoarskom delu Okupacija, u kome opisuje teror austrougarskih vlasti nad srpskim stanovništvom tokom Velikog rata. U suštini, Dragiša Lapčević, kao veliki protivnik rata, kritikuje velike izdatke vlade za vojsku, ali i policiju, birokratiju i monarhiju, i zalaže se za povećanje novčanih sredstava za prosvetu, privredu i zdravstvo. Međutim, njegovo glasanje ocenjeno je kao antinacionalno, pa je trpeo velike kritike. Veliko razočaranje za njega je bilo što socijalistički poslanici u Austrougarskoj, Nemačkoj, Francuskoj, Belgiji i Engleskoj nisu glasali protiv povećanja ratnih budžeta svojih država.
Nije se priključio boljševicima posle Oktobarske revolucije niti je ikada prihvatio njihove ideje, posebno nije mogao da prihvati autoritarni sistem vlasti i jednopartijski sistem. Odbio je da uđe u rukovodstvo Socijalističke radničke partije Jugoslavije, komunističke partije, osnovane 1919, nakon proglašenja Kraljevine SHS. Kada se radnički pokret 1920. godine pocepao na boljševičko, komunističko i demokratsko krilo, Lapčević je pristupio demokratskom i postao jedan od njegovih vođa.
Dragiša Lapčević umro je u Beogradu 14. avgusta 1939.
Publicistički i književni rad Dragiše Lapčevića
Nakon što se povukao iz politike, poslednjih godina života, značajnije se posvetio pisanju, istoriji i novinarstvu. Sarađivao je sa nekoliko socijalističkih novina i časopis, kao što su Socijaldemokrat i Radničke novine, koje je i uređivao. U svojim člancima objašnjavao je ideje socijalizma i radničkog pokreta kako ih je on shvatao. Dragiša Lapčević je uvek ostao veran idejama Druge internacionale, dok boljševike i Treću internacionalu nikada nije mogao da prihvati. Njegova borba za socijalizam uvek je bila demokratska.
Njegova najvažnija dela su: Istorija socijalizma u Srbiji, Rat i srpska socijalna demokratija, Položaj radničke klase u Srbiji, kao i Okupacija.
Dragiša Lapčević bio je jedan od naših prvih potpuno doslednih socijalista, koji je svoj život posvetio borbi za socijalnu pravdu, prava radnika i bolje uslove života običnih ljudi. Njegove ideje, radovi, publikacije i knjige danas predstavljaju važan istorijski izvor, bez kojih se ne može ni zamisliti proučavanje razvoja socijaldemokratskih ideja u Srbiji.
Dela Dragiše Lapčevića koja je objavio Portalibris pogledajte OVDE.