Odmetnik je istorijska drama Jovana Grčića u pet činova objavljena 1902. godine. Jovan Grčić (1885–1941) pored toga što nam je ostavio značajna dela iz istorije rimske, starogrčke i srpske književnosti, najznačajniji doprinos daje istoriji pozorišnog života u Srbiji. Jovan Grčić je napisao i objavio preko tri hiljade književnih, muzičkih i pozorišnih studija, prikaza i ogleda, preveo preko četrdeset drama sa nemačkog i mađarskog jezika, prilagođavao drame za pozorišna prikazivanja, radio kao dramaturg i reditelj Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu.
Napisao je i dve originalne drame, već pomenutog Odmetnika i Kavrgu, sliku iz života srpskog naroda u Slavoniji u tri radnje, koja je objavljena 1888. godine.
Odmetnik je veliki doprinos Jovana Grčića razvoju istorijske drame kod nas. Ova drama tematizuje vizantijsku istoriju poslednjih decenija XIII veka, vreme vladavine grčkog cara Mihaila VIII Paleologa, osnivača jedne od najznačajnijih dinastija Istočnog rimskog carstva i njegovog sina Andronika II. Mihailo Paleolog je obnovio Vizantiju, povrativši Carigrad 1261. godine od krstaša.
Drama je posve specifična i posebna u pogledu aspekta dramskog sukoba, jer klasičan dramski sukob podrazumeva dva nepomirljiva pogleda, dve suprotstavljene strane od samog početka. Ovaj se sukob mora okončati pobedom jednog od njih. Dramski sukob u Odmetniku, iako je uvek isti – sukob između zadate reči kao obećanja najvišeg stepena i nemogućnosti da se ono održi – predstavljen nam je kroz sudbinu više likova.
Drama počinje povratkom mlađeg sina cara Mihaila VIII Paleologa, Konstantina, nakon uspešno okončanog ratnog sukoba. Rat je okončan mirovnim sporazumom između Konstantina i odmetnutog Kotanice, carevog zeta, u kome se predviđa da se Kotanica vrati u okrilje carstva sa svim pređašnjim privilegijama i da dobije puno pomilovanje od cara. Međutim, car ne želi da ispoštuje zadatu reč svoga sina, već hoće da oslepi i protera iz carstva pobunjenog zeta.
Dramski sukob između oca i sina, odnosno cara i vojskovođe umesto očekivanog klimaksa i zaoštravanja, prebacuje se na kompromis u kome će svi odustati od svoje prvobitne namere. Konstantin više nema mogućnosti za suprotstavljanje, ali će car ublažiti kaznu za pobunjenika, a i sam Kotanica će pristati da ode u manastir i da se razvede od careve kćeri da bi zaštitio ljude koji su ga pratili u ratnom pohodu.
U drugom činu, pokojnog Mihaila nasledio je stariji sin, Andronik, koji nastavlja sa očevom beskrupuloznom i surovom politikom. Dramski sukob u drugom delu drame Odmetnik prebacuje se sada na odnos crkve i države. Naime, carigradskog patrijarha Jovana Veka car Andronik primorava da pogazi sopstvenu reč i porekne papsku vlast. Jovan Vek neće pristati na ucene i pretnje, te će ga Andronik raščiniti i prognati iz carstva.
Druga specifičnost ove drame je odnos prema jedinstvu mesta i vremena dramske radnje. Drama se odvija u Carigradu, Brusi i Astakinskom zalivu u Vitiniji; vremenski, dramska radnja traje čak sedamnaest godina, pa se radnja prvog čina smešta u 1282. godinu, drugog u 1283. godinu, trećeg u 1298. godinu, dok se četvrti i peti čin odvijaju 1299. godine. Širok vremenski raspon je potreban da bi se predstavila ne samo vladavina Mihaila VIII već i njegovog sina Andronika II.
Oba ova vladara su u hibrisu kao kršitelji zadate reči. Mihailo Paleolog bio je regent osmogodišnjem Jovanu IV, zakletvom obavezan da ga štiti i vlada u njegovu korist do stasavanja mladog carevića za vlast. Međutim, uspeo je uz nečasne postupke da osigura političku podršku i da mu bude proglašen za savladara, pa i da bude sam krunisan za cara. Kasnije, da bi osigurao svoj presto, nesrećno dete je – oslepeo.
Tokom srednjeg veka jedan vladar, kao pripadnik aristokratije, imao je pre svega moralnu obavezu, zbog svog plemićkog statusa, da zadato obećanje ispuni. U vreme kada se dešava radnja ove drame nisu postojali pravni dokumenti koji bi vladara na to obavezivali, nisu postojali sudovi koji bi sankcionisali kršenja zadate reči. Baš zbog ovoga, prekršaji koje likovi čine samim tim postaju teži i ozbiljniji.
Plemićki, odnosno viteški kodeks zahteva da se zadata reč po svaku cenu održi, a to u ovoj drami jedino shvata Konstantin, mlađi carev sin.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdate i druge manje poznate istorijske drame: Posmrtna slava kneza Mijaila M. Obrenovića III Đorđa Maletića, Istorijske drame I i Istorijske drame II Jovana Sterije Popovića, Nemanja i Todor od Stalaća Miloša Cvetića, Smrt Uroša Petog Stefana Stefanovića, Istorijske drame Dragutina Ilića, Pesme i drame Milutina Bojića i mnoge druge.
Sva dela Jovana Grčića možete videti OVDE, a knjigu Odmetnik OVDE.
