Sa konkursa Veliki srpski XIX vek 2021. godine
Nekada davno, pre skoro vek i po, u maloj kraljevini na brdovitom Balkanu po imenu Srbija vladao je jedan kralj koji se zvao Milan. Liči na bajku, zar ne? Davno su ljudi rekli da život piše romane, a život kralja Milana može da bude interesantna građa za pisce različitih žanrova, koji god segment njegovog života zahvatili.
Može se pisati o nesigurnom dečaku koji je rano ostao bez roditeljske pažnje, a koji je postao vladar posle atentata na njegovog strica Mihaila, kada je ubijena i njegova rođena tetka Anka Konstantinović, a sestra od tetke Katarina Konstantinović ranjena.
Nekome može biti inspiracija čovek s manama i skandal-majstor poznat po mnogobrojnim ljubavnim aferama, ili pak vladar koji je od vazalne osmanske kneževine izgradio modernu evropsku državu, uzdigao je na rang kraljevine, u čije vreme su se školovali oficiri od kojih su neki kasnije, kao đenerali i vojvode, izvojevali odlučujuće pobede u balkanskim i Prvom svetskom ratu, a neki su opet 1903. godine sabljama i revolverima zapečatili sudbinu dinastije Obrenović, kao i naučnici i umetnici koji su svojim radom s ponosom predstavljali Srbiju.
Za mnoge je on jedan od vladara koji je najviše učinio za Srbiju, ali i apsolutista kome su se nezadovoljni podanici za rđave poteze svetili atentatima, od kojih su najpoznatiji Terazijska bomba, Ilkin atentat i Ivanjdanjski atentat i čuveni Smederevski nameštaj, za koji se ne može tačno reći da li je u pitanju atentat ili nesrećni slučaj. Tom prilikom su pod teretom tada još kneza Milana popustile grede jednog poljskog klozeta, pa se nesrećni mladić umalo nije udavio u „mirišljavom” sadržaju, spasao ga je hitac iz revolvera koji je upotrebio kao poslednji poziv u pomoć.
Ipak, nije Milan bio samo meta atentatora već i umetnika, koji su ga često znali potkačiti svojim oštrim perima. Kralj Milan je inače bio poznat i kao ljubitelj umetnosti, pokrovitelj mnogih kulturnih ustanova, prijatelj Bodlera, Manea, Gogena i Tuluz-Lotreka, ali nekim umetnicima njegovi potezi nisu bili po volji, pa su protest iskazivali u svojim delima. Tako je Vojislav Ilić pod pseudonimom Crni Domino napisao pesmu „Maskenbal na Rudniku”, u kojoj je s jedne strane kritikovao kralja da ne vodi brigu o seljacima, a sa druge strane opisao raskalašan kraljev život i uvredio kraljevu ljubavnicu Artemizu Hristić. Branislav Nušić je pod pseudonimom Gusarče u svojoj pesmi „Pogreb dva raba” opisao dva pogreba; prvi je bio pogreb majke đenerala Dragutina Franasovića, bliskog kraljevog prijatelja, koji mu je prilikom Ilkinog atentata spasao život, a drugi majora Mihajla Katanića, heroja Srpsko- bugarskog rata, koji je prilikom borbe za Neškov vis kod Pirota spasao srpsku zastavu da ne padne Bugarima u ruke, pa je tom prilikom teško ranjen. Interesantna je činjenica da je njegov herojski čin bio visoko cenjen i od strane bugarskog vladara. Nušić je bio revoltiran činjenicom da se na sahrani Franasovićeve majke pojavio skoro ceo državni vrh s kraljem na čelu, dok su majora Katanića na večni počinak ispratile malobrojne kolege oficiri. Tom prilikom su nastali stihovi: „U Srbiji prilike su tak’e, babe slave, preziru junake.”
Postoji još jedna pesma nepoznatog autora bez koje se nije moglo zamisliti skoro nijedno veselje u Srbiji. Reč je o pesmi „Moj Milane”, koja govori o zabranjenoj ljubavi devojke i momka koji se zove Milan, ali ako se čita između redova, može se zaključiti da se radi o kralju Milanu. Nakon poraza u Srpsko-bugarskom ratu 1885. godine kralj je proglašen za glavnog krivca za katastrofu, a staro je pravilo da kad si već kriv, tvoji protivnici protiv tebe iskoriste svaku tvoju manu kako bi te još više ocrnili. Protiv Milana su iskoristili njegovu slabost prema ženama. Poznato je da je imao veliki broj ljubavnih afera, od kojih je pojedine sakrivao, a za neke se nije ni trudio da ih zataška. U pesmi se verovatno aludira na kraljevu vezu s pomenutom Artemizom Hristić, nekadašnjom dvorskom damom njegove supruge Natalije, s kojom je kasnije u vanbračnoj zajednici dobio sina Đorđa. Milan je Artemizi dolazio pod okriljem noći i ogrnut kabanicom, ali u kraljevskoj kočiji, čime je pokrenuo lavinu tračeva niz beogradsku čaršiju. Nepoznati umetnik je priču o oženjenom kralju koji usred rata sa Bugarskom ulazi u vezu sa udatom ženom i pritom po narodnom mišljenju zanemaruje tešku situaciju u kojoj se njegova zemlja nalazi preodenuo u pesmu o zabranjenoj ljubavi između momka i devojke gde devojka poručuje svome draganu koji se zove, o slučajnosti, Milan da pred polazak u vojsku stane pred njenu kapiju i mahne maramicom, što bi značilo da je voljan i saglasan da njihova veza ne bude više ni tajna ni zabranjena. Veza Milana i Artemize nije se završila srećno pošto Milan nije hteo da prizna njihovog sina Đorđa za svog legitimnog naslednika i učini ga ravnopravnim sa zakonitim sinom Aleksandrom.
Bio jednom jedan kralj po imenu Milan. Zvuči kao bajka? Nažalost, ne. Priča o kralju Milanu nije ona priča koja će se završiti starim dobrim bajkovitim završetkom „i živeo je srećno do kraja života”. Kralj Milan Obrenović – koji je učinio velike stvari za Srbiju zbog kojih bi ga trebalo uvrstiti među besmrtnike, a upamćen je po smrtničkim manama – skončao je u tuđoj carevini od upale pluća u teškim samrtnim mukama i relativno mladim godinama, razočaran i ozlojeđen.