Čedomilj Mijatović bio je značajni srpski političar, diplomata i istoričar, pa njegov književni rad izrasta na temeljima fascinacije srpskom tradicijom i narodnim doživljajem srpskog srednjeg veka kao najsvetlijeg trenutka nacionalne istorije. Njegovi romani bili su ne samo popularni već i relativno dobro prihvaćeni u prvi mah, ali nisu izdržali strogi sud novog vremena i novih umetničkih vrednosti koje su zagovarali Bogdan Popović i Jovan Skerlić. Tek u poslednje vreme javljaju se kritičari koji pokušavaju da prevrednuju njegovo delo i daju Čedomilju Mijatoviću njegovo zasluženo mesto u srpskoj književnoj istoriji.
Prevashodno romantičarski karakter njegovih dela verovatno je i glavni razlog njegovog lošeg prijema kod kritike. Književnoistorijski gledano, njegovi romani su jednostavno zastareli, pisani u vreme kada su nove tendencije u književnosti već dominantne.
Svi romani Čedomilja Mijatovića određuju se kao istorijski romani sa snažnom prosvetiteljskom i rodoljubivom osnovom, koja se najbolje vidi u romantičarskom odnosu prema srpskom srednjovekovlju. Radnja se smešta na srpski dvor, u plemićko i vladarsko okruženje, bavi se visokim karakterima u prelomnim trenucima ne samo njihovih privatnih života, već i njihovih vladarskih uloga. Njegovi junaci su idealizovani likovi koji svoju ličnu sreću žrtvuju opštem dobru, svesni svoje vladarske odgovornosti i svoje istorijske uloge.
Čini se da sam Čedomilj Mijatović nikada nije imao nameru da stvori veliko književno delo, već je svoje romane pisao sa jasnom prosvetiteljskom namerom – da pouči i zabavi svoje čitaoce. Tako, u predgovoru Kraljičine Anđelije, sam pisac jasno iznosi svoju nameru:
„I evo danas, u mojoj osamdeset šestoj godini, ja pišem jedan roman, u kome pokušavam ispisati vernu sliku te dobre i divne žene, pa da pobudim naš narod da od svoje crkve traži da kraljicu Jelenu, ženu kralja Uroša I Nemanjića, rodom Francuskinju, proglasi svetiteljkom!”
Budući da je Čedomilj Mijatović bio zapadno orijentisani diplomata, srpsko-francusko prijateljstvo ima važno mesto u romanu Kraljičina Anđelija. Namera je da se pokaže kako su veze između dve države mnogo duže, dublje i prirodnije nego što se na prvi pogled čini. Za pisca, Jelena Anžujska, srpska kraljica francuskog porekla, predstavlja simbol jedinstva dvaju naroda. U romanu Kraljičina Anđelija, ovaj odnos Srbije i Francuske slikovito je predstavljen i bratimljenjem francuskog trubadura i srpskog guslara.
Glavni lik ovog romana je Anđelija, dvorska dama nižeg vlastelinskog porekla u kojoj se ostvaruje ideal srpske žene: čista i nevina, požrtvovana, milosrdna, verna i očaravajuća, Anđelija će žrtvovati svoju ličnu sreću, oličenu u ljubavi prema mladom kralju Milutinu, zarad dobrobiti srpske države. Udaće se za nedraga, da bi spasila svog oca, ali će i muža uspeti da preobrati u hrišćanskog viteza spremnog da položi svoj život za oslobođenje Hristovog groba.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava izdavačke kuće Portalibris reizdati i drugi manje poznati romanopisci kao što su: Jovan Sterija Popović (Roman bez romana), Lazar Komarčić (Dva amaneta, Jedan razoren um, Jedna ugašena zvezda), Dragiša Vasić (Crvene magle, Devetsto treća), Jakov Ignjatović (Vasa Rešpekt, Večiti mladoženja, Patnica, Milan Narandžić, Čudan svet) i mnoge druge. Svi naslovi dostupni su na sajtu Portalibrisa i moguća je online kupovina knjiga.
Sva dela Čedomilja Mijatovića možete pronaći OVDE.