Velika monografija Milana Đ. Milićevića Kneževina Srbija najznačajnije je delo u njegovom naučnom opusu. Ovo delo je prvi pokušaj sinteze geografskog i statističkog opisa Kneževine Srbije još od Vuka, i nastaje upravo na temeljima Vukovog rada, čime se Milićević pozicionira ne samo kao Vukov nastavljač već i kao nosilac prosvetiteljskih ideja.
Milan Đ. Milićević je radio u ministarstvu obrazovanja kao školski nadzornik. Njegov posao je zahtevao obilaske i najudaljenijih škola po Srbiji, te je mogao da uvidi sve nedostatke obrazovnog sistema kod nas, i da razume potrebe koje su škole imale. Sa druge strane, njegova česta i opsežna putovanja dala su mu priliku da dobro upozna geografiju svoje zemlje i da je u potpunosti opiše. Pišući Kneževinu Srbiju ima na umu prvenstveno omladinu i nastavnike, smatrajući da je dobro poznavanje svoje zemlje temelj ne samo obrazovanja novih generacija već i jedino polazišno mesto za dalji, neophodni razvoj Srbije.
Bez obzira na to, Kneževina Srbija jeste izvanredno naučno delo velikog obima koje ne obuhvata samo geografske karakteristike Srbije u drugoj polovini XIX veka, odnosno kataloški pregled svih reka i mineralnih izvora, planina, ravnica, naseljenih mesta i prirodnih dobara već i pregled novije istorije Srbije i značajnih ličnosti koje su obeležile ovaj period, statistički i demografski presek stanovništva kao i značajne etnografske karakteristike naroda. Nesumnjivo je da je ova knjiga prvi pokušaj sistematičnog opisa Srbije, te da predstavlja ključnu literaturu i osnovno polazište za sva kasnija geografska, etnografska, istorijska i kulturološka proučavanja naše zemlje.
Da bi opis Srbije bio sistematičniji i pregledniji, Milićević zemlju posmatra ne u njenoj celini, već po regijama. Sadržina Kneževine Srbije podeljena je u pet velikih celina koje opisuju pet regija, a svaka od njih podeljena je na okruge:
A. Šumadija,
- Beograd,
- Beogradski okrug,
- Smederevski okrug,
- Jagodinski okrug,
- Kragujevački okrug,
- Rudnički okrug;
B. Mačva,
- Valjevski okrug,
- Šabački okrug,
- Podrinski okrug;
V. Rujno, Stari Vlah, Raška,
- Užički okrug,
- Čačanski okrug,
- Kruševački okrug;
G. Timočka Krajina,
- Aleksinački okrug
- Kneževački okrug,
- Crnorečki okrug,
- Krajinski okrug;
D. Braničevo,
- Požarevački okrug,
- Ćuprijski okrug.
Svaki od ovih okruga detaljno je razvijen prema istom obrascu, koji obuhvata sedam osnovnih geografskih karakteristika: Granice i planine, Vode, Ravnice, Šume, Rudno blago, Ostaci od starina i Stanovnici. Na ovaj način Milićević uspeva da sistematično, jasno, pregledno i lako uporedivo pobroji i iznese najznačajnije geografske toponime. U svoj pregled uključuje i demografski opis Kneževine Srbije, koji je i najobimniji, zato što se u okviru njega bavi i istorijskom sudbinom stanovništva u okviru određenog okruga, zaslužnim ličnostima, značajnim mestima, da bi prešao na etnografske specifičnosti, gde detaljno opisuje izgled varoši, sela i kuća, ali i najzastupljenija zanimanja, imovinsko stanje, narodnu nošnju i karakteristike govora lokalnog stanovništva i korpus narodnog stvaralaštva.
Samo iz ovog pregleda sadržaja lako je uočljivo da je Kneževina Srbija mnogo više od prostog geografskog opisa, zato što Milićević daje i etnografske, kulturološke, privredne, istorijske i statističke podatke. Ako ovome dodamo i detaljne opise drevnih lokaliteta, odnosno pregled arheoloških istraživanja, shvatamo koliko je ozbiljan obuhvat ovog naučnog dela, koliko je naučnih pristupa ovde ukršteno i koliko različitih naučnih disciplina u ovom delu imaju svoje temelje.
Iako je ovo delo vrlo razvijena i kompleksna naučna monografija, njegova osnovna namena je da bude školski udžbenik, da pomogne nastavnicima u pedagoškom radu sa đacima. Milićević u ovo delo uključuje niz inovativnih pedagoških i metodičkih principa, na kojima bi buduće obrazovanje trebalo da počiva. Savetuje nastavnike da svoje učenike izvode iz škola u prirodu, da se nastavni proces ne odvija u školskim klupama već na izvorima reka, na arheološkim nalazištima i u živom kontaktu sa stanovništvom, jezikom i narodnim predanjem.
Kada govori o istoriji, o ljudima i zaslužnim ličnostima Milićević insistira na živim izvorima, razgovorima sa svedocima događaja i poznanicima velikih imena srpske istorije; uključuje i važna poglavlja o spomenicima i značaju javnog obeležavanja važnih događaja i ličnosti kako bi se uspostavila kultura sećanja na značajan period srpske istorije.
Jedan primer će nam na slikovit i zanimljiv način predstaviti principe na kojima se zasniva ne samo ovo delo već i ukupan prosvetiteljski rad Milana Đ. Milićevića:
Od nekoliko godina seoski se dućani množe, tako da ih gotovo ima u svakom selu po jedan, a u nekom i po dva.
Protiv njih se ustajalo s mnogo strana, a i branjeni su na skupštinama i u štampi.
Mi još tačno ne znamo sve posledice od tih dućana za narod; tek nekako nema doslednosti ustajati na njih samo zato što će, božem, seljaci, imajući u selu dućan, više trošiti. Oni koji daju zemlji zakone, koji crtaju pravac državnoj politici, koji povlače ministre na odgovor i sud, koji rešavaju najnežnija pitanja iz oblasti zemaljske uprave: ti se ne smeju pretpostaviti tako maloumni da im valja sklanjati s očiju svašto samo da u greh ne padnu. Od lakomislenosti i drugih namama lek je škola, obrazovanje naroda, vaspitavanje u njega zdrave svesti i moralne vlasti nad sobom, a ne uklanjanje predmeta koji mogu da namame na trošak.
Podsećamo da je u okviru edicije Otrgnuto od zaborava Portalibris objavio i druge manje poznate etnografske knjige kao što su: Starinska srpska jela i pića Sime Trojanovića, Čaršija i kultura Sretena Dinića, Iz Srbije kneza Miloša Tihomira Đorđevića, Naši novi gradovi Koste N. Kostića, Beograd pre sto godina Mihaila S. Petrovića, Život i običaji naroda srpskoga Vuka Karadžića i mnoge druge.
Sva dela Milana Đ. Milićevića možete pogledati OVDE, a knjigu Kneževina Srbija OVDE.