Simo Matavulj (1852–1908)
Simo Matavulj, srpski realistički pisac i akademik, rođen je 12. septembra 1852. godine u Šibeniku, u Dalmaciji. Njegov otac, Stefan, stočarski trgovac, pravoslavac, umro je 1860. godine, kada je Simu bilo samo osam godina. Majka Simeuna preudala se 1864. godine za vojnika Đuru Skočića. Godine 1859. Simo Matavulj upisuje u rodnom Šibeniku osnovnu školu, u kojoj sluša časove na italijanskom jeziku, istovremeno pohađajući i srpsku školu. 1864. godine polazi u gimnaziju, ali se, kao slab đak, ispisuje nakon dve godine i odlazi da nastavi školovanje u manastiru Krupa, kod strica Serafima, manastirskog namesnika. Uvidevši da manastirski život nije za njega, odlazi u Zadar, gde završava dvogodišnji učiteljski tečaj pri Ilirskom konviktu. Iako je ovo bio kraj formalnog školovanja Sime Matavulja, zahvaljujući svojoj radoznalosti i želji za znanjem, nastavio je da se samostalno usavršava, te je ostao upamćen kao jedan od najobrazovanijih srpskih pisaca svoga doba.
Od kraja 1871. godine Simo Matavulj počinje da radi kao seoski učitelj u Đevrskama kod Šibenika, zatim u selu Grčki Islam, blizu Zadra, da bi onda bio premešten u Herceg Novi. Kao učitelj, ima priliku da sretne razne učene ljude i već poznate pisce, između ostalih i grofa Iliju Jovanovića, u čijoj je bogatoj biblioteci imao prilike da čita dela na italijanskom i francuskom jeziku. 1875. godine učestvuje u ustanku Nevesinjska puška, u četi Miće Ljubibratića. Od 1881. godine Simo Matavulj je učitelj francuskog jezika u cetinjskoj gimnaziji. Nekoliko meseci sa grupom crnogorskih đaka provodi u Parizu, gde upoznaje Anatola Fransa, o čemu piše u svojoj autobiografiji Bilješke jednog pisca. Na Cetinju radi i kao školski nadzornik, urednik časopisa Glas Crnogorca i učitelj kneževe dece.
U septembru 1889. godine Simo Matavulj odlazi u Beograd za gimnazijskog učitelja, a 1893. godine staje na čelo Presbiroa u Ministarstvu inostranih dela. O značaju njegovog književnog rada najbolje govori podatak da je 1902. godine izabran za predsednika Društva književnika i umetnika, a samo dve godine kasnije za redovnog člana Srpske kraljevske akademije nauka u Beogradu. Od 1905. godine Simo Matavulj je i predsednik Srpskog književnog društva.
Simo Matavulj ženio se dva puta: njegov prvi brak trajao je svega godinu dana zbog prerane smrti supruge Milice. Drugi put oženio se 1900. godine bogatom udovicom Ljubicom Nikolajević Dimović, sa kojom je, uživajući u blagodetima lagodnijeg života, često putovao. Tokom putovanja obišao je Austriju, Nemačku, Francusku, Italiju, grčka ostrva i Bliski istok.
20. februara 1908. godine Simo Matavulj iznenada umire u Beogradu od moždane kapi.
Književni rad Sima Matavulja
Simo Matavulj se svrstava među najplodnije srpske pisce prozne tradicije. Iza sebe je ostavio više od stotinu pripovedaka, dva romana, dve drame, nekoliko dela putopisne i memoarske proze, više književnih ogleda, kao i brojne prevode sa francuskog i italijanskog jezika.
Matavulj je bio izvanredan poznavalac narodnog života, tradicije i jezika, i od mladosti darovit usmeni pripovedač. Ove osobine učiniće ga jednim od najznačajnijih srpskih pisaca, pravim klasikom srpskog realizma, sa obiljem folklornih elemenata i vrcavog i živog narodnog govora. Pored urođenog talenta, krase ga i samokritičnost i osvešćenost o stilskim i umetničkim sredstvima pripovedne forme. Njegov književni razvoj vidi se i u činjenici da njegov prvi roman Uskok ima tri izdanja (1886,1892. i 1902), a Bakonja fra Brne – dva (1888, 1892). Uskok, roman iz crnogorskog života, govoreći o uskoku Janku zapravo govori o Crnoj Gori. Bakonja fra Brne, jedan od najboljih srpskih romana, preveden je na većinu evropskih jezika i uvršten u cirišku biblioteku remek-dela svetske književnosti. Kroz niz epizoda anegdotskog karaktera, Matavulj prikazuje uspon glavnog junaka na društvenoj lestvici – njegovo odrastanje, vaspitanje, doživljaje u manastirskoj zajednici i van nje, sticanje životnog iskustva i otkrivanje ljubavi. U ovom romanu Matavulj daje sliku sveta koja se obrazuje u susretu duhovnog i svetovnog, manastirskog i laičkog, seoskog i varoškog, katoličkog i pravoslavnog, sliku koja je u velikoj meri komična i parodična.
Ono što je možda najkarakterističnije za Matavuljevu pripovetku je njena regionalna dinamičnost, pisao je o svim krajevima u kojima je živeo – o primorskim i zagorskim mestima Dalmacije i Crne Gore, jadranskim ostrvima, Beogradu, Sremu, Bačkoj. Njegove pripovetke daju celokupan presek ondašnjeg društva kroz likove karakteristične za podneblja u kojima žive. Ova regionalnost i tematska povezanost vidi se već iz naslova njegovih zbirki pripovedaka: Iz Crne Gore i Primorja (1888. i 1889), Iz primorskog života (1890), Iz beogradskog života (1891), Sa Jadrana (1891), Iz raznijeh krajeva (1893), Beogradske priče (1902), Život (1906). Posthumno je objavljena zbirka Nemirne duše (1908), koju je za štampu priredio sam pisac.
Simo Matavulj, iako dominantno pripovedač i romanopisac, napisao i je dve drame inspirisane narodnim životom: Zavjet se bavi dubrovačkom, a Na slavi beogradskom sredinom.
Među Matavuljevim putopisima svakako bi trebalo pomenuti Rivijeru (1903), Vrata od Levanta (1906), Levant (1906), Tri nedelje na moru (1908). Njegovo najpoznatije memoarsko delo je nedovršena autobiografija Bilješke jednog pisca, koju počinje da objavljuje 1898. godine u Letopisu Matice srpske.
Za razvoj srpske književnosti epohe realizma značajan je i Matavuljev prevodilački rad. Prevodeći Francuze, uglavnom Mopasana i Zolu, Matavulj je pomerio interesovanje srpskih pisaca sa ruskih na francuske klasike, pod čijim uticajem će se u srpskoj pripoveci javiti naturalistički elementi i groteska.
O značaju koji Simo Matavulj ima za srpsku književnu tradiciju možda najslikovitije govore reči eseja koji je, povodom stogodišnjice Matavuljevog rođenja, napisao srpski nobelovac Ivo Andrić – O majstoru pripovedaču: Majstorstvo pripovedača je sposobnost da se stvar zapazi i veština da se zapaženo kaže. Njegov je dar da u jednoj rečenici, jednoj dobro nađenoj slici, iznese presek čitavog jednog vremena.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdata i dela zaboravljenih srpskih pisaca kao što su: Milica Janković (Plava gospođa, Ljudi iz skamije, Smrt i život), Jaša Prodanović (Naši i strani), Dušan Radić (Selo), Slobodan J. Jovanović (Spomenica), Dragutin Ilić (Hadži Diša, Posle milijon godina) i drugi. Svi naslovi dostupni su na sajtu Portalibrisa i moguća je online kupovina knjiga.
Dela Sima Matavulja možete videti OVDE.