Dragutin Ilić (1858—1926) bio je srpski pesnik, romanopisac i dramaturg, te novinar, pravnik i političar. Pripadao je epohi srpskog romantizma i bio inspirisan nacionalnim nasleđem. Rodio se ili 2. ili 14. februara 1858. godine u znamenitoj beogradskoj porodici Ilić, u kojoj se izuzetno negovala tradicija knjige, pisane reči i srpske kulture. U domu porodice Ilić okupljaće se najveći sprski pisci onog vremena, što je presudno uticalo na književni razvoj Dragutina Ilića. Školovao se u Beogradu i završio je prava na Velikoj školi.
Dragutin Ilić je aktivno učestvovao u političkim borbama i već u srednjoj školi je pisao političke pamflete. Zbog toga što se u dvorskim razmiricama između kralja Milana Obenovića i kraljice Natalije javno stavio na stranu kraljice, bio je proteran iz Srbije, pa je neko vreme živeo u Rumuniji, u Turn Severinu, izdržavajući se kao pomoćnik po bakalnicama i kafanama. Nakon kraljeve abdikacije 1889. godine Dragutin Ilić je pomilovan pa se odmah vraća u Srbiju. Međutim, ovo nije i jedini njegov sukob sa vlastima. Zbog još jednog političkog pamfleta, morao je da pobegne iz Srbije, pa se sklonio prvo u Novi Sad, a onda na Cetinje. Kao emigrant živeo je u Vojvodini, Crnoj Gori, Hrvatskoj, Rumuniji, Bugarskoj i Rusiji.
njegovo aktivno političko delovanje u velikoj meri uticalo je na to da jedan od najznačajnijih romantičarskih stvaralaca, pisca obimnog i žanrovski raznovrsnog opusa, bude zapostavljen, omalovažen i marginalizovan. Na popularnost Dragutina Ilića – ili bolje reći, njegovu anonimnost – presudno je uticao Jovan Skerlić sa svojim izrazito negativnim kritikama njegovih dela, na kraju ga ne uvrstivši ni u svoju Istoriju nove srpske književnosti. Razlog za ovo Skerlićevo ignorisanje najverovatnije leži u činjenici da je Dragutin Ilić bio kulturni i politički protivnik Skrelića i njegovog kružooka okupljenog oko Srpskog književnog glasnika. Ova marginalizacija sakrila je od istorije književnosti i činjenicu zbog koje bi Dragutin Ilić bio uvršten ne samo u srpske, već i u svetske preglede istorije književnosti: 1889. godine napisao je prvu naučnofantastičnu dramu u svetskoj književnosti, Posle milijon godina.
Dragutin Ilić umro je 1. marta 1926. godine, potpuno zaboravljen od strane srpske književne javnosti.
Književno stvaralaštvo
Dragutin Ilić bio je izuzetno plodan srpski pisac. Pisao je i poeziju i prozu, pesme, pripovetke, romane, drame i putopise. Takođe je pisao eseje i kritike o pozorišnim komadima. Sarađivao je mnogobrojnim srpskim časopisima, a neke je i sam uređivao: Srbadija (1883), Preodnica (1884, 1891), Balkanska vila (1885), Velika Srbija (1889, 1914), Zastava (1898), Srbija (1908), Brankovo kolo (1912). Bio vrstan prevodilac; Prevodio je Puškina, ljermontova, Deržavina, Herdera, Getea, Hajnea i druge.
Dragutin Ilić je još kao srednjoškolac počeo da se bavi književnim radom. Kao i otac i brat mu, prvo se oprobao u poeziji. Svoju prvu pesmu pod nazivom Gledao sam (1876) objavio je u časopisu Javor. Objavio je zbirku pesama Pesme (1884), zbirku poema Osvećeno Kosovo (1913) i nekoliko spevova: Poslednji borac (1889), Smrt kralja Vladimira (1925), romane: Hadž Đera (1904), Hadži Diša (1908), Pesma jednog života (1916), Sekund večnosti (1921), Roman kraljice Natalije (1923), Gospođa Marija, Svetle slike. Pisao je i memoarsku prozu: Uspomene iz Rumunije (1904, 1905), Zaječarska buna (1909).
Portalibris je u okviru svoje edicije Otrgnuto od zaborava rezdao dosada sledeće romane Dragutina Ilića: Gospođa Marija, Hadži Diša, Hadži Đera, Svetle slike i Sekund večnosti.
Gospođa Marija je roman iz seoskog života, koji opisuje platonsku ljubav mladića Ranka i mlade popadije Marije. Posebnu vrednost romanu daju kontrasne slike, sa jedne strane, idiličnih pejzaža i mirnog života na selu, a sa druge, rigidnosti patrijarhalne kulture zbog koje pojedinci ostaju neostvareni i duboko nesrećni.
Hadži Diša je roman iz gradskog života starog Beograda, čija vrednost prvenstveno leži u predstavljanju svakodnevnog života trgovačke klase Cincara. Glavni junak, nesrećni Hadži Diša, u želji da bude prihvaćen od strane veoma zatvorene cincarske zajednice, ženi se udovicom cincarskog porekla.
Hadži Đera je roman koji je zasnovan na istorijskim događajima koji su prethodili Prvom srpskom ustanku, a prvenstveno na Seči knezova. Radnja romana se koncentriše oko nastojanja igumana Gerasima Georgijevića, u narodu poznatijeg kao Hadži Đera, da pomiri zavađene srpske porodice, koje su, i pored svih zuluma koje Turci čine, jedne drugima najveći dušmani.
Svetle slike su zasnovane na biblijskim pričama koje opisuju događaje kako pre, tako i posle raspeća Isusa Hrista. U naslovnoj sintagmi krije se kompozicioni, smisaoni i stilski horizont ovog dela, pa s punim pravom možemo govoriti o njegovoj značajnoj književnoj vrednosti. Satkano od biblijskih primera morala i najviših vrednosti ljudskog života, ovo delo donosi neobičnu psihološku produbljenost likova, čineći stare i poznate teme novim, svežim i zanimljivim. Svetle slike su izuzetno reprezentativano delo, jer se Dragutin Ilić u njemu izražava i kao putopisac, dramaturg i liričar. Krećući se zajedno sa junacima, pisac nam donosi gotovo pravi putopis Bliskog istoka, sa danima i noćima u pustinji, oazama, uzburkanim morem, te planinama i obećanom zemljom na horizontu. Nadahnuti opisi prirode, doba dana i emocionalnih stanja njegovih junaka približavaju nas liričaru, a snažne volje i neminovni sukobi likova istančanom dramaturgu.
Međutim, čini se da je Dragutin Ilić posebno voleo dramsku umetnost i pozorište, sudeći barem prema broju napisanih drama. Napisao je dvadeset i četiri dramska dela — Vukašin (1882), Jakvinta (1883), Pribislav i Božana (1887), Posle milijon godina (1889), Ženidba Miloša Obilića (1898), Za veru i slobodu (1890), Lihvarka (1895), Saul (igrana 1900, a štampana tek 1906), Ženik slobode (1904), Viđenje Karađorđevo (1904), Neznani gost (1907) i druge. Neki od njegovih komada danas su, nažalost, izgubljeni. Desetak njegovih drama igrano je na sceni Narodnog pozorišta, a četiri na sceni Srpskog narodnog pozorišta.
Tri najznačajnije istorijske tragedije Dragutina Ilića — Vukašin, Jakvinta i Saul — reizdao je Portalibris u okviru edicije Otrgnuto od zaborava pod nazivom Istorijske drame. Ove Ilićeve drame predstavljaju onu struju srpske tragedije i istorijske drame kojoj su pripadali i Laza Kostić i Đura Jakšić. U istorijskim tragedijama Vukašin i Jakvinta nosioci radnje su snažne ličnosti koje pokreće ogromna želja za vlašću, oni su beskrupulozni zločinci i uzurpatori, te predstavljaju pretnju po nacionalni opstanak. U Saulu, koji obrađuje biblijsku temu, dramski sukob je pomeren sa spoljašnjeg plana na unutrašnji, sa sukoba između Saula i Davida na sukob unutar samog junaka.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava izdavačke kuće Portalibris reizdati i drugi manje poznati autori kao što su: Kosta Trifković (Izbiračica i Cestitam), Dušan Radić (Selo), Anđelija Lazarević (Palanka u planini i Lutanja), Mihailo Petrović Alas (Roman Jegulje), Bogoboj Atanacković (Dva idola). Svi naslovi dostupni su na sajtu Portalibrisa i moguća je online kupovina knjiga.