Stefan Mitrov Ljubiša rodio se u Budvi, u Boki Kotorskoj, poslednjeg dana meseca februara 1824. godine.
O plemenu njegovu kazuje nam sam Ljubiša u svojoj autobiografiji ovo:
„Početkom XI stoljeća šljegla su u primorje s kraj rijeke Ljubišnjice iz Hercegovine dva brata blizanca, što su se smjestila usred Paštrovića i tu udarila temelj selu Blizikuće, gdje i dan-današnji pleme Ljubišino stanuje. Kad je godine 1343. Ludovik, kralj ugarski, posjekao na vjeru hiljadu i četiri stotine Paštrovića za Golijem Vrhom… na toj krvavoj šjeci palo je obezglavljeno sto i dvadeset Ljubiša. Od ovoga plemena bivalo je u raznim vremenima oglašenijeh ljudi, sveštenika i pomoraca. Mitar Ljubiša, otac Stefanov, a sin Lukše, tajnika opštine paštrovske, proveo je mal’ne čitav vijek na moru, bio je pošten i razborit čovjek. Po njegovoj smrti ostao je Stefan sirakom od nepunijeh četrnaest godina na tanku imaću, na staroj materi i na mlađoj sestri. Jedinac u majke, Stefan je bio propušten i prohiren; prispio četrnaestoj godini, nije znao gotovo ni azbuke, jer u to vrijeme u rodnom mu gradu nije bivalo uredne škole, a onu koja je bila Stefan je malo ili nimalo pohodio. No, ostavši sirakom, odade se živo nauci takvim uspjehom da ga vidimo samouka postati godine 1843. tajnikom opštinskim u Budvi, a godine 1848. kao kandidata na Bečkom državnom saboru.”
S proleća 1861. bude Ljubiša izabran za zastupnika bokeljskih opština na saboru Dalmatinskom, a odavde ode u Beč kao poslanik na Carevinskom veću. Oba ta izbora ponovljena su godine 1866. i 1870, kada je postao i predsednikom Dalmatinskoga sabora.
Godine 1878. meseca novembra dana 11. preminu Stefan Ljubiša posle kratkoga bolovanja u Beču, gde je uz učešće srpske omladine svečano sahranjen na groblju Sv. Marka.
Iako je Ljubiša po svome političkom i parlamentarnom radu bio dobro poznat, ipak je ime njegovo postalo čuveno i poštovano u svemu Srpstvu sa književnoga rada njegova.
Vaspitanik talijanske i francuske knjige, Ljubiša je tek pod uticajem svoje žene Sofije pošao narodnom stazom u književnim smerovima svojim. „Česti”, priča on, „ženini prijekori nagnaju me da zavirim i u našu knjigu. Oplijeni me i začara bogatstvo i izvorna mudrost narodnijeh umotvorina, pak nešto iz Vukovijeh zbiraka, nešto svagdašnjim općenjem s narodom crnogorskim i primorskim, izučim maternji jezik, omili mi i uljubim se u ono što sam prije mal’ne prezirao. Ja nijesam nikad mislio pisati za štampu. No, videći grdni rasap što se po štampi čini lijepim našim jezikom, puče mi srce od bola, pak se dadoh i ja da nešto pišem kao neki prosvjed protivu takvog rasapa.”
Književni je rad počeo 1862. prevodom nekolikih satira od Ariosta; zatim je štampao Horacijeve „Hvale seljačkoga života” i pokušao je prevod Danteove „Božanske komedije” u narodnom desetercu.
Ali pravi književnički značaj daju Ljubiši njegove pripovetke: „Kanjoš Macedonović”, „Pop Andrović novi Obilić”, „Skočiđevojka”, „Krađa i prekrađa zvona”, „Gorde”, itd. Tu je pokazao pripovedački talenat prvoga reda, odlično poznavanje naroda i jezika njegova. Slike i tipovi njegovih pripovedaka izvedeni su živo i plastično, a svakom rečenicom struji ton gorštačkog lekovitog daha.
„Moja je namjera”, govoraše sam Ljubiša, „bila da ovom radnjom učuvam nekoliko znamenitih događaja svoje otadžbine, a uzgred da opišem način življenja, mišljenja, razgovora, napokon vrline i poroke svojijeh zemljaka, pak sve to da predam potomstvu onako kako sam čuo i upamtio od starijeh ljudi, jer vidim da se svaki dan te stvari preobražuju i ginu sve što je napredniji doticaj i poplavica tuđinska.”
Pripovedački rad Ljubišin ostao je svetao pred sudom objektivne kritike. „Sve su ove pripovetke izvađene ne samo iz života narodnog nego takoreći i iz usta narodnih. Skoro sve nose motive iz narodnog pričanja, a pesnička ruka umela je da iz narodnog pričanja sastavi pesnički stvor i da odabere ono što je doista pesničko. Pored pripovedačkoga talenta, steklo se ovde jako poznavanje narodnoga života i poznavanje pesničke umetnosti, a uza sve stoji ta srećna prilika što je pisac crpao sa nezamućena izvora, što je gradivo za svoje priče kupio u onom kraju našeg naroda kome civilizacija nije – kao po tolikim drugim srpskim krajevima – bez ikakve zamene odnela stare dobre patrijarhalne crte.”
Prvo izdanje Ljubišinih pripovedaka izišlo je latinicom, a odmah potom i ćirilicom u Beogradu. Zatim je 1882. izišao u Pančevu potpuniji zbornik. Skupljeni spisi Ljubišini počeli su izlaziti 1888, a u najnovije doba otpočela je Srpska književna zadruga isti posao.
Osem toga, Ljubiša je započeo pisati ciklus „Pričanja Vuka Dojčevića”, niz omanjih pripovedaka kojih je mislio izraditi na stotinu, ali je stigao tek do trideset sedme. U snovanom ali neizrađenom romanu „Crnogorsko Badnje veče” pripovedač je mislio opisati znameniti događaj istrebljenja poturica iz Crne Gore, te je bilo izgleda da će se srpska književnost okititi još jednim, proznim, „Gorskim vijencem”.
Smrt Ljubišina, padnuvši istih dana kad i Jakšićeva, ostaje u srpskoj književnosti jedan od onih događaja koji se večito s tugom pominju; godina 1878. ponovila je obilje velikih žrtava iz godine 1864.
Odlomak iz dela Znameniti Srbi XIX veka Andre Gavrilovića
Sva dela Stjepana Mitrova Ljubiše koja je izdao Portalibris pogledajte OVDE.