Nagrađeni esej na konkursu Dok je reči i pisci su živi 2020. godine.
Godine 1879, dve godine nakon rođenja čačanskog pesnika Stevana Lukovića[1], a godinu dana pre rođenja čuvenog Vladislava Petkovića Disa, životni put u Čačku započinje Danica Marković, došavši na svet tog dalekog oktobra, od kojeg nas deli preko sto godina. U rodnom mestu, pesnikinja se zadržava godinu dana, a Čačak napušta zajedno sa porodicom, jer se njenom ocu ukazala prilika da radi kao učitelj u Beogradu.[2] Otac ubrzo umire, a Danica Marković, po uzoru na očevo zanimanje, polaže učiteljski ispit 1896. godine.[3] Prvo zaposlenje dobija u osnovnoj školi u Beogradu, na Vračaru. Na radnom mestu pesnikinja se ne pokazuje najbolje, a upravnik škole je smatra nemarnom. U tom periodu, 1900. godine, Danica počinje da se interesuje za poeziju i objavljuje prvu pesmu, Poslednje želje, u časopisu Zvezda Janka Veselinovića, pod pseudonimom Zvezdanka. Nakon ovog perioda, Danica neuspešno obavlja posao učiteljice u još jednoj beogradskoj školi, da bi najzad zbog svoje nemarnosti napustila Beograd i prešla u Resnik, mesto u blizini Beograda. Ovaj podatak je od velikog značaja, jer u Resniku pesnikinja upoznaje pesnika Simu Pandurovića, koji će je uvesti u srpsku književnost. Pandurovića je poznanstvo sa Danicom Marković podsetilo na upoznavanje sa Skerlićem, zbog njihove otvorenosti i iskrenosti u komunikaciji.[4] Za pesme naše pesnikinje Pandurović ističe da su drugačije od pesama koje žene pišu. Uz pomoć Sime Pandurovića, Danica Marković 1904. godine objavljuje prvu zbirku pesama – Trenuci.
Tadašnja književna kritika je naklonjena poeziji Danice Marković, posebno Antun Gustav Matoš, koji će reći da njena poezija predstavlja psihologiju moderne srpske žene, dodelivši joj veliki kompliment, jer je pri tom naziva srpskom orhidejom.
Sima Pandurović uočava iskrenost u ovoj poeziji i realnu inspiraciju, koja prema njegovom mišljenju Danicu Marković stavlja u red najvećih imena srpskog pesništva.
Skerlić ističe hrabrost Danice Marković prilikom pisanja, govoreći da nimalo ne liči na smernu Milicu iz narodne pesme, koja je simbol za Srpkinju. Na osnovu ovih stavova istaknutih književnika zaključujemo da je pojava Danice Marković u srpskoj književnosti zapažena i prihvaćena.
Nastupiće dalji premeštaji pesnikinje u učiteljskom poslu, uglavnom po selima, i njena udaja.[5] Godine 1910, umorna od mnogobrojnih premeštaja po selima, odlazi u penziju, a godinu dana kasnije, 1911, dobija značajno priznanje za književni rad – jedina je pesnikinja u Antologiji novije srpske lirike Bogdana Popovića (pesme Gallium verum, Na bunaru, Aprilska elegija).
Prateći svog supruga, koji je bio policijski službenik, odlazi u Prokuplje za vreme Prvog svetskog rata. U tim godinama, tačnije 1917, Danica pokazuje hrabrost i rodoljublje, jer odlučuje da se suprotstavi bugarskoj tiraniji nad Srbima. Odlazi do bugarskog generala Taseva u Niš, koji joj obećava da će pomoći srpskom narodu. Međutim, po povratku u Prokuplje, Danica je zarobljena i osuđena na smrt, od koje će je spasiti bugarski pesnik Vazov, koji interveniše kod holandske kraljice zbog pesnikinje.[6]
Nakon rata pesnikinja se vraća u Beograd, ali doživljava dve tragedije – sin joj umire, a suprug se odaje alkoholu. Povrh svega, žive oskudno, jer bogatstvo porodice Tatić, nakon rata počinje da se osipa. Momčilo Tatić Danicu ostavlja 1926. godine, odlazi sa drugom ženom i ubrzo umire, smrznut u snegu i pijan. Danica Marković sledećim rečima komentariše njegovu smrt: Plačem, plačem nad mojom i njegovom zlehudom sudbinom.[7] Pesnikinja ostaje sama, bolesna i konstantno pogađana tragedijama, jer joj nakon smrti sina umiru još dve ćerke. Nije želela među ljude, kako bi prikrila siromaštvo i tugu, a u skladu sa tim, okreće se književnom stvaranju i izdržavanju preostala tri deteta.
Godine 1928. Danica Marković objavljuje svoju drugu pesničku zbirku Trenuci i raspoloženja, u kojoj je pored novih pesama preštampala celokupnu prvu zbirku. Druga zbirka Danice Marković proglašena je najboljom zbirkom 1928. godine, a pesnikinji je uručena nagrada Srpske kraljevske akademije, što je čini prvom ženom koja je dobila ovu nagradu.[8]
Poslednje godine života provodi u Beogradu, kao sekretar opštinskih novina, a umire 1932. godine od tuberkuloze.
Danica Marković u svom stvaralaštvu podražava teoriju klasične elegije – žali za onim što je prošlo i što više neće biti i za onim što je nedostižno poput mladosti. Ono što primetno razlikuje njenu elegičnu poeziju od drugih pesnika ove vrste jeste odlučni ton poezije[9], koji se ogleda u otklonu od sveta koji je okružuje usled tragičnosti sopstvenog života.
Literatura
· Radomir Konstantinović, Biće i jezik V, Beograd – Novi Sad, 1983.
· Predrag Palavestra, Istorija moderne srpske književnosti, SKZ, Beograd, 1986.
· Đorđe Popović, Ljubavi srpskih pisaca, Gradina, Niš, 1991.
· Danica Marković, Istorija jednog osećanja, priredili M. Nenin, Z. Hadžić, Narodna knjiga/Alfa – Beograd, Gradska biblioteka Čačak, 2006.
· Zorica Hadžić, Istorija jedne samoće, poezija i proza Danice Marković, Akademska knjiga Novi Sad, 2007.
[1] Pesnik, rođen u Čačku 1877. godine.
21 Zorica Hadžić, Istorija jedne samoće – poezija i proza Danice Marković, AK Novi Sad, KC Novog Sada, Novi Sad, 2007, str. 6.
[3] Navedeno delo, str. 6.
[4] Navedeno delo, str. 19.
[5] Pesnikinja se udaje za Momčila Tatića, mladića iz imućne beogradske porodice. Ono što se posebno ističe u vezi sa njihovim brakom jeste to što su prve dane venčanja provodili na velikom imanju u Rakovici, a upravo na tom mestu su se kasnije okupljali pesnici Matoš, Dis, Sima Pandurović i Danica Marković.
[6] Z. Hadžić, Navedeno delo, str. 20.
[7] Đorđe Popović, Neveseo život Danice Marković – u knjizi: Ljubavi srpskih pisaca, Gradina, Niš, 1991, str. 125–133.
[8] Zorica Hadžić, Navedeno delo, str. 32–33.
[9] Danica Marković, Istorija jednog osećanja, Sabrane pesme, priredili Milivoj Nenin, Zorica Hadžić, Narodna knjiga/Alfa – Beograd, Gradska biblioteka Vladislav Petković Dis – Čačak, 2006, str. 266.
Svi nagrađeni eseji objavljeni su u knjizi Dok je reči i pisci su živi / Dobro čuvane srpske tajne.