Laza Lazarević (1851–1890)
Laza Lazarević bio je srpski književnik, lekar, naučnik i akademik. Iako je čitavog života bio posvećen nauci i jedan je od prvih srpskih neurologa i psihijatara, najpoznatiji je kao pripovedač i najznačajniji predstavnik srpskog pishološkog realizma. Laza Lazarević rođen je 13. maja 1851. godine u Šapcu. Njegov otac, Kuzman, doselio se iz Hercegovine i u Šapcu se bavio trgovinom. Umire kada je Lazi bilo samo devet godina, nakon čega njegova majka, Jelica, preuzima na sebe brigu i vaspitanje svoje četvoro dece.
Osnovnu školu i četiri razreda gimnazije završava u rodnom Šapcu, da bi sa šesnaest godina, 1867. godine, upisao Pravni fakultet Velike škole u Beogradu. Tokom studija živi u domu svoje sestre Milke, koja je bila udata za srpskog pisca Milorada Popovića Šapčanina. 1872. godine, nakon završenih studija, zahvaljujući stipendiji dobija priliku da studira medicinu u Berlinu. Studije prekida tokom srpsko-turskog rata (1876-1877), u kome učestvuje kao lekarski pomoćnik, čime zaslužuje i odlikovanja za revnosnu službu. Nakon svršetka rata, vraća se u Berlin i završava studije medicine, gde je diplomirao radom na koji je izuzetno uticalo njegovo ratno iskustvo bolničara.
Od povratka sa studija, pa sve do svoje smrti, Laza Lazarević radiće kao lekar u Beogradu. Svoju karijeru započeo je kao lekar specijalista u Opštoj državnoj bolnici u Beogradu 1881. godine. Čitav svoj radni vek ovaj veliki filantrop posvetio je razvoju medicinske nauke, organizaciji i unapređenju bolničkog lečenja u Srbiji. Laza Lazarević je bio član nekoliko srpskih naučnih društava, bavio se medicinskom naukom i prevodio najznačajnija dela strane medicinske literature, a u srpskim i stranim časopisima objavljena su 72 njegova naučna rada. U svom naučnom radu bio je prevashodno posvećen proučavanju nervnih oboljenja i psihijatriji. Zanimljivo je da je upravo Laza Lazarević izvršio prvu operaciju katarakte u Srbiji. Osnovao je prvu modernu gerijatrijsku bolnicu u Beogradu 1881. godine, a na njegovu inicijativu organizovana je i Velika rezervna bolnica u Nišu za vreme srpsko-bugarskog rata 1885. godine. Bio je dvorski lekar kralja Milana Obrenovića od 1889. godine, a te godine dobija i čin sanitetskog potpukovnika.
1881. godine oženio se Poleksijom Hristić, sa kojom je imao četvoro dece – Milorada, Anđeliju, Kuzmana i Vladana. Anđelija Lazarević krenula je očevim stopama i postala jedna od značajnih srpskih slikarki i književnica.
Početkom 1888. godine Laza Lazarević izabran je za stalnog člana Srpske akademije nauka, ali ne zbog svog medicinskog doprinosa, već zbog zalaganja na polju srpske književnosti.
Laza Lazarević umire od tuberkuloze u svojoj trideset devetoj godini 10. januara 1891. godine u Beogradu.
Književni rad Laze Lazarevića
Laza Lazarević napisao je svega devet pripovedaka: Prvi put s ocem na jutrenje (1879), Školska ikona (1880), U dobri čas hajduci (1880), Na bunaru (1881), Verter (1881), Sve će to narod pozlatiti (1881), Vetar (1889), On zna sve (1890) i Švabica, koja je nije objavljena za piščeva života, a nastala je, najverovatnije, za vreme Lazarevićevih studija Berlinu. Uprkos svom nevelikom opusu, zauzima središnje mesto ne samo realističke, već i srpske pripovetke uopšte. O značaju stvaralaštva Laze Lazarevića možda najpreciznije govore reči profesora Dušana Ivanića: „(…) Lazarević je dao srpskoj pripovijeci evropski rang, ispoljio dotle u domaćoj književnosti jedinstvenu vještinu sklapanja teksta, otkrio arhetipske teme onovremenog seoskog i gradskog života u Srbiji, uspostavio duboku psihološku pozadinu junacima i postigao stilsku istančanost najvišeg reda. Treba još dodati da je autor Švabice preveden na više od dvadeset jezika i da je prvi srpski pisac koji je poslije svjetske slave Vukovih narodnih pjesama već za života primljen i poznat u većini evropskih, naročito slovenskih književnosti.“
Lazarević se razvijao pod uticajem pozitivističkih i socijalističkih ideja Svetozara Markovića, te Pisareva i, posebno Černiševskog koga je i prevodio na srpski jezik. Poseban uticaj na njega, kao i na sve srpske realiste, izvršio je Nikolaj Gogolj, a tokom studija medicine u Berlinu otkriva i velike ruske romanopisce – Turgenjeva, Tolstoja i Dostojevskog, koji su bili izuzetno popularni u Evropi tog doba.
Patrijarhalno vaspitanje i usmerenost na majku i porodicu u velikoj meri tematski su odredile pripovetke Laze Lazarevića. Možemo reći da se u središtu njegovih pripovedaka nalaze istaknuti pojedinci čije ćemo reljefne psihološke profile i unutrašnje lomove videti kroz prikrivena sukobljavanja sa porodicom. Srpska književna kritika konstantno potvrđuje status klasika Lazarevićevom književnom stvaralaštvu, smatrajući ga jednim od najznačajnijih pisaca srpskog realizma, sa čijim se pripovetkama susrećemo već kroz osnovnoškolsku lektiru.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdata i dela manje poznatih srpskih realističkih pisaca kao što su: Pera Todorović (Dnevnik jednog dobrovoljca), Dragutin Ilić (Posle milijon godina, Hadži Đera, Hadži Diša, Svetle slike, Gospođa Marija), Lazar Komarčić (Jedna ugašena zvezda, Jedan razoren um, Dva amaneta), Pavle Marković Adamov (Na sélu i prélu).
Pripovetke Laze Lazarevića možete videti OVDE.