Priča sa konkursa Veliki srpski XIX vek 2021. godine
U avgustu 1929. godine, u Beogradu, hiljade ljudi formiralo je nepreglednu povorku u želji da posljednji put odaju počast velikom srpskom dobrotvoru – Luki Ćeloviću. Na sahrani, pored mnogobrojnih govornika, opraštajući se u ime beogradske opštine, njen potpredsjednik, Vojislav Zađina, između ostalog je rekao: „Za Luku Ćelovića govorilo se da nije bio mnogo pobožan jer je retko viđen u crkvi. Ipak, Luka Ćelović se može uporediti s jevanđelskim bogatašem. Luka Ćelović je bio bogataš, ali je razlika između njega i jevanđelskog bogataša u tome što je jevanđelski bogataš koristio bogatstvo samo za svoje lične potrebe, a Luka Ćelović je pomagao svojim bogatstvom druge.”
Na dan Svetog Luke, 31. oktobra 1854. godine, u selu Pridvorici kod Trebinja, rodio se Luka Ćelović. O ranim godinama njegovog života ne zna se baš mnogo, poznato je samo da se vrlo rano odvojio od roditelja i služio kao šegrt u trgovini kod očevih rođaka i prijatelja po raznim mjestima u Bosni, a sa svojih osamnaest godina je prvi put došao u Beograd, grad za koji će ubrzo postati neraskidivo vezan i koji će u potpunosti odrediti njegov dalji život. Važno je napomenuti da vrijeme od njegovog dolaska u Beograd – 1872. godine, pa sve do njegove smrti – 1929. godine predstavlja ujedno i vrlo turbulentan period za srpski narod, sa značajnim istorijskim događajima koji su umnogome odredili dalju sudbinu našeg naroda. Stoga je još značajnije naglasiti da je Luka Ćelović bio, što direktni što indirektni, učesnik svih pomenutih događaja, te da je njegova uloga u srpskoj istoriografiji neopravdano zapostavljena.
Iako je već nekoliko godina živio i radio u Beogradu, Luka nije zaboravio rodnu Hercegovinu, te se 1875. godine pridružio hercegovačkim ustanicima u ustanku poznatom kao Nevesinjska puška. Iako ranjen u jednoj od bitaka, nije posustao ni u jednom momentu, te je nastavio borbu s nadmoćnijim neprijateljem u nadi da će srpske zemlje konačno biti oslobođene poslije više vijekova ropstva. U skladu s takvim uvjerenjima, vratio se u Beograd 1876. godine sa ostalim hercegovačkim borcima i pristupio srpskoj vojsci kao dobrovoljac odmah po izbijanju srpsko-turskog rata.
Nakon završetka rata, vraća se trgovini, kao svom osnovnom zanatu. Iako je vrlo vjerovatno da nije posjedovao nikakvo formalno obrazovanje, to ga nije spriječilo da, zbog svog urođenog osjećaja za trgovinu, znatno uveća svoj lični kapital narednih nekoliko godina. Kao već priznat i cijenjen trgovac, učestvuje u osnivanju Beogradske zadruge 1882. godine, a ubrzo postaje i njen predsjednik, i na toj poziciji ostaje do kraja svog života. Potrebno je takođe naglasiti da u tom periodu ekonomske prilike u Srbiji nisu bile sjajne, s obzirom na to da je bilo prošlo tek nekoliko godina od sticanja nezavisnosti, te je i tržište kapitala još uvijek bilo u fazi razvoja. Iako su slični projekti doživjeli fijasko neposredno nakon osnivanja, Beogradska zadruga je, najviše zbog sposobnosti i odgovornosti svog predsjednika, neprekidno radila sve od svog osnivanja pa do početka Drugog svjetskog rata. Zahvaljujući razvoju pomenute institucije i vrlo povoljnim kreditima koje je ona nudila, razvijaju se i druge grane privrede, a ekonomska situacija u državi vremenom postaje sve bolja i stabilnija, te se Luka Ćelović, osim po radu na polju nacionalnog oslobođenja, mora pamtiti i kao jedan od najvećih srpski privrednika s kraja devetnaestog i početka dvadesetog vijeka. I pored toga što je za života stekao veliko bogatstvo, on je, prema riječima njegovih savremenika, oduvijek važio za skromnog čovjeka koji nikada nije trošio novac na skupe i bespotrebne stvari. Međutim, iako za sebe štedljiv, nije štedio kada je trebalo pomoći onima kojima je pomoć bila neophodna, te je nakon Prvog svjetskog rata velikodušno pomagao domove slijepih u Beogradu, Zemunu i Inđiji.
S obzirom na to da je na svojoj koži više puta tokom života osjetio koliko mu nedostaje visoko obrazovanje, čvrsto je vjerovao da je preduslov napretka države i nacije rast broja visokoobrazovanih mladih ljudi, koji bi imali mogućnosti da svoja znanja i vještine stiču u matičnoj zemlji. Upravo zbog toga je 1911. godine svu svoju imovinu, koja je u to vrijeme iznosila pedeset miliona dinara, testamentom zavještao Beogradskom univerzitetu. Pored toga, i za života je izdašno pomagao srpske kulturno-prosvjetne organizacije, kao što su Akademsko pevačko društvo „Obilić” iz Beograda i Pevačko društvo „Vila” iz Prijedora, a od sredstava koje je donirao Beogradskom univerzitetu formirano je nekoliko fondova i zadužbina, iz kojih se i danas stipendiraju nadareni i marljivi studenti.
Ipak, u moru dobročinstava koja su potekla od ovog čovjeka, kao najvažnije za srpski narod valjalo bi navesti Lukino angažovanje u pripremama za oslobođenje Stare Srbije. Naime, u periodu od Berlinskog kongresa sve do Prvog balkanskog rata i oslobođenja Stare Srbije, položaj srpskog naroda na tom podneblju je bio izuzetno težak. Stalni teror bugarskih komita, albanskih bandi i turskih vlasti doprineo je masovnom iseljavanju srpskog stanovništva, kojem su bila ugrožena sva elementarna prava. S obzirom na to da su srpska vlada i političari oklijevali, nekoliko odvažnih pojedinaca odlučuje da stvar uzme u svoje ruke. Glavni inicijator osnivanja Četničke organizacije, čiji je cilj bio zaštita srpskog stanovništva na Kosovu i Metohiji i u Vardarskoj dolini, bio je beogradski ljekar Milorad Gođevac. Zajedno s nekoliko patriotski orijentisanih intelektualaca, Četnička organizacija je već početkom 1904. godine poslala prve jedinice na teritoriju Stare Srbije. Mada su se državni zvaničnici i javno mnjenje u početku protivili ovim akcijama, ubrzo je pomenuti pokret uzeo toliko maha da je već krajem iste godine postao popularan širom zemlje. Narednih godina se brojnost četničkih jedinica višestruko uvećala, s kratkotrajnim prekidima „operisali” su na prostoru Stare Srbije sve do konačnog oslobođenja, te je srpski narod na tim prostorima, poslije više vijekova ropstva, konačno osjetio makar minimum sigurnosti i olakšanja. Što se tiče Lukine uloge u cijelom procesu, valja citirati samog doktora Milorada Gođevca (inače, Lukinog bliskog prijatelja), koji je priznao da bi bez Lukine finansijske pomoći na početku cijela operacija doživjela krah. Naime, on je sam davao 40.000–50.000 dinara godišnje za opremanje četa, a njegova kuća je bila „glavna baza” za sastajanje odbora, gdje je planiran i dogovaran najveći broj akcija. Budući da je bio neoženjen, njegova prostrana kuća u Savamali je bila odgovarajuća lokacija za takvu vrstu akcija, a koliko je rad organizacije bio plodonosan za srpski narod, govori i podatak da su bugarske komite poslale atentatore u Beograd radi likvidacije čelnih ljudi Četničke organizacije – Luke Ćelovića i Milorada Gođevca. Srećom, takva akcija je završena bezuspješno.
Iz prethodno pomenutog nije teško zaključiti kolika je veličina Lukinog patriotizma i požrtvovanosti za srpski narod, ma gdje on živio. Iako mu je rodna gruda bila Hercegovina, što je cijelog života ponosno isticao, borio se svim silama za srpski narod u Povardarju jer je shvatao da od sudbine tog dijela naroda zavisi sudbina cijelog srpskog naroda, pa i ljudi u njegovoj Hercegovini. Cijelog svog života se na razne načine (najčešće nenametljivo i u tišini) borio za oslobođenje čitavog svog naroda i ujedinjenje u jedinstvenu državu jer je bio svjestan da samo na taj način srpska država može biti snažna i nezavisna. Nažalost, u današnje vrijeme, ime Luke Ćelovića nije toliko poznato srpskoj javnosti, te se njegovo ime spomene samo sporadično, u slučajevima kada se pri Univerzitetu u Beogradu dodjeljuju nagrade i stipendije iz fonda koji je osnovan prema posljednjoj želji ovog velikog dobrotvora i patriote.