Jedan od najvažnijih srpskih kritičara, proučavalac koji je za sobom ostavio najobimnije delo, Jovan Skerlić i danas je uzor za sve one koji žele da se bave književnom kritikom i istorijom.
Iako vrlo rigidnih stavova i kriterijuma za kvalitetnu književnost Skerlić je, zapravo, uspeo da motiviše autore, svoje savremenike, da se trude i u svom stvaranju budu sve bolji. Naravno, nekima je zadavao glavobolje, možda ih čak i odbio od pisanja.
Pošto je upamćen u tom svetlu, kao najvažniji književni autoritet svog vremena kada je, sticajem okolnosti, književna scena bila izuzetno živa i izrodila vrlo uticajne pisce, preneberegava se činjenica da se pored kontemporalne kritike Skerlić bavio i proučavanjem, analizom i evaluacijom književnosti koja je nastajala pre njega – koja je zapravo naša književna istorija.
U nekoliko svojih knjiga on sumira i sistematizuje srpske pisce od onih iz najstarijih vremena do njegovih dana, ali to svakako najobuhvatnije čini u svojoj Istoriji nove srpske književnosti.
U toj knjizi, koja po mnogo čemu ni danas nije prevaziđena, Skerlić prikazuje ne samo sopstveno obrazovanje, erudiciju, istraživačke sposobnosti, već utvrđuje metod kojim se stvaralac ovakve vreste dela mora koristiti.
U prvom redu Skerlić podrobno opisuje društvene i političke prilike svakog doba i uticaj tih faktora na književnost i stvaranje. Tu saznajemo kako je zaprao narod živeo, pod kojim okolnostima i sa kojim ciljevima su književnici stvarali, koje su kulture na njih uticale.
Posebno mesto i priličan prostor zauzima predstavljanje razvoja pismenosti i kulture našeg naroda pod vlašću Austrougarske, kao i verovatno najznačajniji događaj za našu pismenost i književnost – Vukova jezička reforma. Skerlić vrlo precizno prikazuje kontekst, stanje u jeziku i stvaralaštvu, podržavaoce i saradnike Vuka Karadžića, kao i oponente i neistomišljenike.
Verovatno i sâm, oduševljen nadahnućem omladine, koje je usledilo upravo nakon Vukove pobede, Skerlić detaljno piše o radu tih mladih ljudi – stvaralaca i teoretičara, čitalaca, boraca za kulturu, ali ovom temom detaljnije se bavi u delu Omladina i njena književnost.
Skerlić, naravno, ne zapostavlja ostala doba, i autore, čak ni one koji se pojavljuju na samom začetku srpske književnosti. Polazi, dakle, od staroslovenskih pisaca i piše o svemu što se u književnosti događa do njegovih dana. Sama Istorija nove srpske književnosti imala je nekoliko izdanja u koje je izmene i dopune unosio sam Skerlić, kao i priređivač, Vladimir Ćorović, inače Skerlićev zet.
Vrlo temeljan kao analitičar istorije i društva, Skerlić ne izostavlja objašnjenje književnih odlika različitih književnih epoha u nas, i daje vrlo preciznu sistematizaciju koja se i danas koristi u proučavanju istorije srpske književnosti.
Zanimljivo je da piše i nekim, danas manje poznatim imenima kao što su pesnik Svetislav Stefanović, Milorad Petrović, Vladimir Jovanović, Pavle Marković Adamov itd. On ne zapostavlja ni spisateljice, kojima, istina daje relativno malo prostora, ali je opet nejasno da su one uglavnom zaboravljene i pored priznanja koje im Skerlić daje kao autoritet, a među njima su Danica Marković, Milica Janković, Jelena Dimitrijević, Isidora Sekulić.
Treba reći da Skerlić detaljno proučava i književna glasila, srpski pozorišni život i mnoge aspekte javnog života koji su na određeni način uticali na književni razvoj. Njegovo delo: Istorija nove srpske književnosti jednako je zanimljivo za proučavaoce književnosti, istoričare, sociologe, psihologe, i predstavlja neprocenljivo vredan deo naše kulturne baštine.
Sa željom da se Istorija Jovana Skerlića čita, proučava i posebno da bude dostupna studentima, Portalibris ju je, u okviru edicije Otrgnuto od zaborava, objavio, uz ostala dela ovog pisca – Pisci i knjige od I do VII, Omladina i njena književnost, Jakov Ignjatović.
U ovoj ediciji su i sva važna dela pisaca o kojima Skerlić govori, kao što su Stevan Sremac, Jakov Ignjatović, Vojislav Ilić, Milan Rakić, Jovan Dučić.
Sva dela Jovana Skerlića možete pronaći OVDE.