Izabrani spisi Svetozara Markovića predstavljaju zbornik njegovih najznačajnijih eseja, tj. stav i mišljenje o najznačajnijim pitanjima tog vremena tvorca manifesta srpskog realizma i jednog od glavnih zagovornika socijalističke ideje na našim prostorima u drugoj polovini 19. veka.
Svetozar Marković se u toku svog delovanja kao publicista, književni kritičar i esejista bavio različitim aktualnim temama tog vremena. Jedan od eseja u Izabranim spisima dotiče se upravo jednog arhetipskog pitanja – pitanja moralnosti. Svevremenska tema, prisutna u svakoj eposi u toku istorije, izneta je u Markovićevom eseju iz ugla sociologije, gde govori o tadašnjim podelama moralista i njihovim tvrdnjama i osnovama iz svakodnevnog života, dotičući se pritom i porekla moraliteta. Svaka ljudska radnja ima svoj cilj, prema tome i sama moralnost je i cilj nečega ali takođe inicijator nekog drugog cilja.
Moralnost je posebno zanimljiva tema kada je u pitanju staleška podela društva, koja je posebno bila zanimljiva za socijalistu Svetozara Markovića, te se prirodno na nju nadovezuje još jedan esej u Izabranim spisima – esej o radničkoj klasi i svim njenim nepogodnostima, tj. njenom sizifovskom stvaranju za nekog iznad sebe, za celokupno čovečanstvo, odnosno za modernu industriju. Radnici ne stvaraju za sebe već za više ciljeve, no bez obzira na to, oni ipak ostaju obični, siromašni radnici.
Većina eseja u Izabranim spisima predstavljaju poglavlja iz Markovićeve rasprave Srbija na Istoku, te se oni tematski prirodno nadovezuju jedan na drugi dotičući se tadašnje privredne situacije u Srbiji, razvoja trgovine a samim tim i varošica i njihovog stanovništva, a sa druge strane izumiranje pojedinih zanata i domaće industrije. Svetozar Marković upravo tu degradaciju povezuje i sa siromašenjem seoskog stanovništva i tadašnjim ruralnim delovima naše zemlje, nasuprot već istaknutom bogaćenju grada. Međutim, kako je obrazovanje u toku čitave istorije uglavnom bilo dostupno samo bogatom stanovništvu, tj. onima koji su imali novca sebi da ga priušte, samim tim pisac ističe još jedan vid nepravedne socijalne diferencijacije zasnovane na obrazovnim merilima, čiji su uzroci ukorenjeni u materijalnim nejednakostima stanovništva.
Izabrani spisi svakako ne bi bili kompletni kada u njima ne bi bilo makar jednog eseja koji se dotiče politike i pogleda na tadašnje društvo u Srbiji sa političkog aspekta. S tim u vezi je i rad poglavlje koje se odnosi na Narodnu skupštinu, ideju o njenoj koncepciji zasnovanoj upravo na ideji socijalizma – Narodna skupština pripada narodu i u njoj treba da se čuje glas naroda. Tom temom čitava knjiga Svetozara Markovića dobija svoj pun i savršen oblik.
Podsećamo da su u okviru edicije Otrgnuto od zaborava reizdati i drugi zanimljivi istorijski i politički spisi, kao što su: Andra Gavrilović (Despotova vlastela, Crte iz oslobođenja Srbije, Slovenska putovanja, Prve žrtve, Bitka kod Velbužda), Jaša Tomić (Rat na Kosovu i Staroj Srbiji, Rat u Maćedoniji i Staroj Srbiji, Rat u Albaniji i oko Skadra) ), Dragutin Ilić (Zaječarska buna), Jaša Prodanović (Istorija političkih stranaka i struja U Srbiji) i mnogi drugi. Svi naslovi dostupni su na sajtu Portalibrisa i moguća je onlajn kupovina knjiga.
Sva dela Svetozara Markovića možete pogledati OVDE, a knjigu Izabrani spisi OVDE.