Sa konkursa Veliki srpski XIX vek 2021. godine
Stevo Čuturilo, pedagog, pisac i prosvetitelj, rodio se na Petrovdan, 12. jula 1846. godine u Dabru, ličkom, malom selu, severno od Otočca, u tadašnjoj Vojnoj krajini pod upravom Austrije. Čuturilovi preci su se doselili iz Hercegovine u drugoj polovini sedamnaestog veka. Od Austrije su za svakog muškarca u porodici dobili po osam jutara zemlje uz obavezu da brane austrijsku granicu od turskih upada, što su i činili do 1871. godine, kada je carskim ukazom ukinuta Vojna krajina.
Rodila sam se 11. avgusta 1954. godine na salašu između Bezdana i Sombora malo više od sto godina nakon Steve. Moja majka Ruža, jedno od devetoro dece Sime i Milke Bobić, rodila se kao i Stevo Čuturilo u Dabru ličkom tridesetih godina dvadesetog veka i putevima sudbine došla do salaša usred vojvođanskih polja. Svakoga leta smo moja sestra Slavica i ja odlazile u Dabar baš negde oko Velike Gospojine. Na zbor, rekli bi Dabrani. Ni slutila nisam da hodam stazama prosvetitelja iz zaseoka Čuturila. Mamino Bobić Brdo, Rajkovići, Trkulje, Lolići, Čuturile, sve je to Dabar. Kažu da takve pitoreskne doline nema nadaleko. A prva sam slova naučila iz bukvara. I to bukvara nalik onome koji je 1880. godine sastavio Stevo Čuturilo. I čitanku. Ali pođimo redom.
Dva razreda pučke škole Stevo je završio u Dabru. S obzirom na to da je u Vojnoj krajini tada službeni jezik bio nemački, završio je i trogodišnju Nemačku školu u mestu Škare, da bi 1859. godine krenuo u najviši razred državne Glavne škole. Nakon toga je završio i pedagoški kurs za pučke učitelje i sa 16 godina dekretom je postavljen za učitelja trorazredne Nemačke osnovne škole u Dabru. Nije to kraj Stevinog školovanja. Realku i uporedo Učiteljsku školu je završio u Petrinji, da bi pred carskom komisijom polagao i položio sa odličnim uspehom sve predviđene ispite i diplomirao po programu Ditesovog Bečkog pedagogijuma. Bio je upravnik Građanske škole u Karlobagu, a zatim u Otočcu. Budući da je bio obrazovan, angažovao se za bolje životne uslove naroda Krajine. Jovan Jovanović Zmaj u listu „Zastava” komentariše: „Čuturilo je prirodni govornik koji vrlo prijatno i strogo misli svoje razlaže.” Nakon ukidanja Vojne krajine 1871. godine, organizovanim mitingom na Plitvičkim jezerima sprečio je mađarsku vladu da od naroda Krajine otme sve šume. Svoj revolt prema austrougarskoj politici ispoljio je napuštanjem Austrougarske 1875. godine i pristupanjem hercegovačkom ustanku poznatom kao Nevesinjska puška.
Tokom ustanka Stevo se teško razboleo i prebačen je u Herceg Novi na lečenje. Oporavio se, ali nedovoljno da se ponovo prihvati puške, nego u Pomorskoj školi na Srbini predaje nemački jezik. Tu se upoznao sa Simom Matavuljem i nagovorio ga da svoj dar dobrog pripovedača pretvori u pisane redove. Godine 1876. Srbija i Crna Gora su objavile rat Turskoj, Stevo se pridružio crnogorskoj vojsci i piše ratni dnevnik, koji postaje dokument za proučavanje tog istorijskog perioda i ličnosti knjaza Nikole, vrhovnog komandanta crnogorske vojske, kao i morala te vojske. Među prvima knjaz Nikola mu je dodelio Spomenicu rata za oslobođenje 1875–1878. Na Cetinju je počeo da uređuje „Glas Crnogorca”, koji je na zahtev Beča zabranjen zbog članka u kom Stevo Čuturilo objavljuje istinu o sramnoj ulozi Austrougarske u ratu Crne Gore s Turskom. Za svog boravka u Crnoj Gori Stevo Čuturilo je učestvovao u pripremama i proslavi najvećeg školskog praznika, Savindana. Naglašavao je da mu je Sveti Sava bio uzor u prosvetiteljskom radu. Voleo je Crnu Goru „srcem i dušom”, ali je zbog ljubavi prema Anki Inđić iz Nove Gradiške podneo ostavku na sve dužnosti, „zahvalivši na hljebu i povjerenju”. Za zasluge na prosvetnom radu 1879. je odlikovan Danilovim krstom četvrtog reda. Otišao je iz Crne Gore u Srbiju 1882. godine.
I u Srbiji je svoju dužnost, kao ranije u Austrougarskoj i Crnoj Gori, obavljao pošteno i savesno, ali je često dolazio u sukob s vlasima i u tom smislu premeštan iz grada u grad. Veliko Gradište, Kragujevac, Leskovac, Paraćin, Beograd, zatim nadzornik za Niški okrug. Tada je uveo u školu praktičnu nastavu, čime je postignuto vidno unapređenje školstva u Nišu. Još je 1885. godine, u vreme izbijanja Srpsko-bugarskog rata, uvideo sa pozicije upravnika vojne bolnice da je jedan od uzrok poraza Srbije nedovoljna obučenost vojnih obveznika u rukovanju oružjem. U skladu s tim, bio je inicijator osnivanja streljačkih društava u Srbiji, a i sam je bio izvrstan strelac. Srbiju su u poslednjim decenijama devetnaestog veka razdirala stranačka neslaganja i partijske zavade. Da bi se ta nesloga ublažila i stišala, Stevo Čuturilo je predložio da se osnivaju društva sa imenom Svetog Save jer je dobro proučio ulogu i značaj za srpski narod ovog sveca, koji je izmirio zavađenu braću.
Ukazom kralja Aleksandra Stevo je 1899. godine imenovan za kraljevskog poslanika u Narodnoj skupštini.
Bližeći se kraju svog života, a umro je u 93. godini, pitao se: „Zašto sam živio i da li sam svojim životom i radom štogod korisnoga doprineo mom milom narodu? Mislim da je moj najvažniji rad u stvaranju vaspitne književnosti, koja je, kao moj umni proizvod, po količini ogromna. Ona iznosi 30 miliona primjeraka knjiga koje sam dao u ruke mladim naraštajima.”
Bukvar Steve Čuturila pojavio se 250 godina posle prvog ćiriličnog bukvara inoka Save iz Dečana. Od 1880. do 1935. godine sve generacije đaka su radile po njegovom bukvaru i čitanci. Raritet je da je na Krfu 1916. godine štampan bukvar za osnovne škole. Bio je namenjen izbeglim srpskim đacima i opismenjavanju odraslih Srba i vojnika.
Ponovo u mislima prolazim onim putem od Bobića brda prema centru Dabra i zahvalna sam bliskoj rođaci Stevinoj – Milevi Čuturilo, koja je 35 godina bila sekretar na Katedri za jugoslovensku književnost i što je njenim zalaganjem zaselak Čuturila dobio potvrdu da je iznedrio velikog čoveka, učitelja, pisca i prosvetitelja. Bio je toliko veliki kao i veliki srpski devetnaesti vek.